گیاه ریش بز یا هوم

افدرا (ریش بز یا هوم)ماهوآنگ

خلاصه

آلکالوئیدها عبارت از ترکیبات آلی ازت دار هستند که اکثراً دارای منشاء گیاهی بوده و دارای خواص فیزیولوژیک می‌باشند. افدرین و پزدوافدرین از جمله مهمترین آلکامین ها یا آلکالوئیدهای امین هستند که اولین بار از گونه‌های افدرا بومی کشور چین (Ephedra senica)، استخراج و در طب جدید وارد شدند. با عنایت به تنوع و فراوانی گونه‌های افدرا در ایران و لزوم تأمین فرآورده‌های دارویی با منشاء گیاهی از داخل کشور، بررسی و مقایسه آلکالوئید تولیدی در گونه‌های موجود از جنس مذکور در شرایط اکولوژیک کشور و از جمله استان خراسان مورد توجه قرار گرفت که نتایج حاصله نشان داد گونه Ephedra major روئیده در شرایط اکولوژیک شمال خراسان، دارای بیشترین مقدار آلکالوئید های افدرین و پزدوافدرین بوده و قابلیت سرمایه گذاری جهت استخراج صنعتی و تولید در سطح تجارتی را داراست(تصویر1).
واژه های کلیدی : Ephedra major ، آلکالوئید ، خراسان .
 

مقدمه

انواع مختلف درختچه افدرا (ریش بز یا هوم) از حدود هزار سال قبل از میلاد مسیح در کشور چین بعنوان داروی خانگی -ماهوآنگ- مورد مصرف بوده است.
زرتشتیان در ایران هوم را بخوبی می شناختند .
اهمیت اصلی گیاه افدرا بواسطه آلکالوئیدهای افدرین و پزدوافدرین آن می‌باشد که در بیماریهای تنفسی بعنوان داروی آدرنرژیک (بازکننده برونش) کاربرد دارد. در بین گیاهان نهاندانه، خانواده‌های گیاهی لگومینوزه، پاپاوراسه، روبیاسه، سولاناسه و بربریدا سه از نظر تولید آلکالوئید از اهمیت زیادی برخوردارند(1). افدراها که به لحاظ تکاملی جزو بازدانگان محسوب می گردند، از مهمترین منابع گیاهی تولید کننده آلکالوئیدها بوده و گونه‌های متعددی از آن در نقاط مختلف ایران رویش و پراکنش دارند(2). از آلکالوئید افدرین بدست آمده از گیاه افدرا، به صورت ترکیبات افدرین هیدروکلراید در دوزهای مختلف جهت ازدیاد فشار خون و نیز گشاد کردن مردمک چشم و افزایش فشار داخلی چشم استفاده می‌شود(3). ساقه‌های سبز بندبند، برگهای تحلیل رفته غشایی و براکته‌های آبدار و قرمز رنگ و گلهای کوچک خوشه‌ای از شناسه های اصلی گیاهشناسی در جنس افدرا به شمار می‌رود(4).

مواد و روشها

در این بررسی، ابتدا مناطق پراکنش گونه‌هایی از افدرا که در حد تیپ‌های غالب مرتعی در سطح استان خراسان رویش دارند، مورد شناسایی قرار گرفت. سپس در زمان گلدهی، نسبت به جمع آوری نمونه از سرشاخه‌های گلدار گونه‌های مورد نظر اقدام و همزمان خصوصیات اکولوژیکی رویشگاهها تعیین گردید. در ادامه ضمن شناسایی دقیق نام علمی گونه‌های جمع آوری شده، نسبت به خشک کردن نمونه‌ها در شرایط هوای آزاد و بررسی کمی و کیفی آلکالوئید تام به روش های آزمایشگاهی اقدام شد.
 

نتایج و بحث

بررسیها نشان داد که نمونه‌های جمع آوری شده از جنس افدرا شامل چهار گونه E. major، Ephedra foliata، Ephedra. Intermedia و Ephedra strobilaceae بوده که در شرایط اکولوژیک متفاوت در حد تیپ‌های غالب مرتعی در سطح استان خراسان می‌رویند(تصویر2). اندازه‌گیری و مقایسه آلکالوئید تام تولید شده در نمونه‌های مورد نظر، نشانگر آن بود که اولاً‌ آلکالوئیدهای افدرین و پزدوافدرین بیش از 90 درصد آلکالوئیدهیای شناخته شده را تشکیل می‌دهند. ثانیاً گونه E. major با تولید 9/0% آلکالوئید تام نسبت به سایر گونه‌ها در بالاترین سطح قرار داشته که در مقایسه با نمونه تجارتی آن (E. senica بومی کشور چین با تولید حدود یک درصد آلکالوئید از نوع افدرین و فاقد پزدوافدرین)، قابلیت سرمایه گذاری جهت استخراج صنعتی را داراست. گونه اخیر گیاهی است پایا با فرم درختچه ای به ارتفاع 5/2-5/1 متر که به صورت طبیعی در مناطقی با بارندگی بیش از 350 میلی متر، متوسط درجه حرارت سالانه 15-9 درجه سانتی گراد، تیپ اراضی کوهستانی با شیب تا30 درصد و ارتفاع 2250-1500 متر، دامنه های شمالی و خاک دار و بر روی سازندهای رسوبی آهکی و ماسه سنگی می روید، جزو جنگلهای مناطق خشک محسوب شده و با عنایت به غنای آلکالوئیدی بالا، قابلیت کشت، اهلی کردن، تولید انبوه و فرآوری آلکالوئیدهای افدرین و پزدوافدرین را داراست.

توهم با عصاره گیاه انجره (بوفوتنین )و داروهای ضد افسردگی

گیاه ریش بز یا هوم

متراگنین Mitragynine

گیاه کراتوم Kratom حاوی ماده مخدر متراگنین و مترافیلین

گیاه گل ساعتی ؛ آرامبخش و ضد اضطراب و خواب آور است

خواص درمانی بابونه

گل ساعتی از اضطراب دوران ترک اعتیاد می کاهد

کروسین زعفران در کاهش علایم ترک اعتیاد موثر است

خواص دارویی گل یاسمن