سينماي ايران به دليل اخلاق گرايي سنتي به معضل موادمخدر و تبعات ناشي از آن توجه شاياني نداشته و همواره از تحولا ت جامعه در حال گذار عقب مانده است.
احتمالا نخستين فيلم ايراني که به طور مستقيم به پديده اعتياد پرداخته و اين موضوع را به يکي از عناصر اصلي داستاني تبديل کرد، "شب هاي تهران" (سيامک ياسمي 1332 ) است.
پيش از آن و در دوران حکومت پهلوي اول مصرف ترياک چنان در جامعه گسترده بود که توسط دولت نيز بيش و کم به رسميت شناخته مي شد. در اين دوران هنوز در فرهنگ عمومي، استعمال و اعتياد به ترياک يک ناهنجاري اجتماعي و اخلا قي به شمار نميآمد.
در دوران پهلوي دوم و به موازات افزايش سطح سواد و دانش عمومي، افيون اندک اندک حکم يک ضعف بزرگ اخلا قي و يک پديده ناهنجار اجتماعي را يافته بود.
اما پس از کودتاي 28 مرداد 32 و بسته شدن فضاي سياسي و فرهنگ اجتماعي، جوي از سرخوردگي و ياس در ميان بخش هايي از روشنفکران و تحصيل کردگان جامعه رواج يافت و گروه هايي از مردم (به ويژه قشر نخبه) براي فراموشي شکست به افيون روي آوردند. اين دوره همزمان با رواج ماده مخدر تازه اي به نام هروئين بود که گروه هايي از جامعه را به کام خود فرو برد.
در اين دوران سينماي نوپاي کشور به مانند ساير پديده هاي فرهنگي با سانسور و اختناق شديدي دست به گريبان بود و در زمينه اين معضل اجتماعي در فيلم هاي آن دوران کمتراثري به چشم مي خورد. در فيلم هاي اين مقطع کاراکتر فرد معتاد بيشتر در حاشيه داستان و به عنوان نمک فيلم حضور مي يافت.
در دهه پنجاه فضا گشوده تر مي شود و در بسياري از فيلم ها، اعتياد به مواد مخدر را به عنوان يکي از مولفه هاي اصلي شخصيت پردازي و کنش هاي دراماتيک به کار مي گيرند.
از مهم ترين فيلم هاي اين دوره با مضمون حاشيه اي اعتياد مي توان به گوزن ها (مسعود کيميايي) يا کندو (فريدون گله) اشاره کرد که نگاهي عميق تر از همتايان خود به اين پديده داشته اند.
پس از پيروزي انقلاب اسلا مي، بنيان هاي هنر و سينماي کشور از نو تعريف مي شوند. در اين دوران سينماي ايران با چرخش هايي اساسي در مضمون هاي داستاني مواجه مي شود.
دهه شصت، اوج حضور پديده اعتياد و قاچاق مواد مخدر در سينماي کشور است. در اين دوران اغلب فيلم ها به موضوع اعتياد مي پردازند.
گروه قابل توجهي از آثار اين دوره تاثيرات منفي اعتياد به موادمخدر در جامعه و ميان خانواده ها را مورد کنکاش قرار دادند.
اين فيلم ها اغلب تنها در سطح موضوع باقي ماندند و از تحليل عميق و همه جانبه معضل اعتياد پرهيز داشتند.
از جمله فيلم هاي اين بخش، شب شکن (خسرو ملکان، 1364)، بي پناه (عليرضا داوودنژاد، 65)، دبيرستان (اکبر صادقي، 65)، خانه ابري (اکبر خواجويي، 65) و... را مي توان نام برد.
در اوايل دهه هفتاد تب گرايش به موضوع اعتياد و موادمخدر در مضامين داستاني ايران فروکش کرد و فيلم هاي انگشت شماري به اين موضوع پرداختند.
شخصيت هاي معتاد سينمايي در فيلم هاي اين دوره به حاشيه رانده شدند و فيلم هايي که با محوريت اين موضوع ساخته شدند، بيشتر به موضوع قاچاق آن اشاره داشتند.
فيلم هايي چون بازي با مرگ (حميد تمجيدي، 74)، گريز (ناصر مهدي پور، 72) سرحد (اکبر صادقي، 76)، لا ک پشت (علي شاه حاتمي، 76) يا شاهرگ از اين جمله اند.
در اين دهه انواع مواد مخدر مدرن که اغلب ريشه اي شيميايي داشتند با رشدي قارچ گونه در جامعه به ويژه ميان نسل جوان گسترش يافتند.
نسل جديد مواد مخدر به سرعت در جامعه رواج يافت، اماسينماي ايران خيلي دير به اين معضل اجتماعي واکنش نشان داد.
در اين دوران مواد روانگردان شيميايي که خطرات بسياري هم داشتند يکي پس از ديگري ظاهر شدند. قرص هاي اکستازي، شيشه و کراک از اين دسته اند.
آمار نشان مي دهد در فيلم هايي چون دبيرستان و شب شکن، بي پناه، که فيلم هاي دهه 1360 هستند به مسئله اعتياد ودر فيلم هاي خانه اي روي آب و سربازهاي جمعه که محصول دهه 1370 هستند به مسئله هروئين و در فيلم هاي حکم و ضيافت که در نيمه دوم دهه 1370 ساخته شده اند که مسئله کوکائين و در فيلم هاي شمعي در باد و تقاطع که در دهه 1380ساخته شده اند به مسئله اکستازي و در فيلم هاي تيغ و ابريشم، طائل، بازي با مرگ، سرحد و لا ک پشت که در نيمه دوم دهه 60 ساخته شده اند به مسئله قاچاق به طور عمومي پرداخته شده است.
نکته جالب در اين زمينه بي توجهي سينماگران ايران به موادمخدري چون حشيش و گراس است که با وجود فراگيري آن در جامعه هيچ گاه معضلا ت ناشي از بروز و حضور دائمي اين گونه مواد در فيلم هاي اجتماعي ايراني به نمايش نيامده است.
در اواخر دهه هفتاد و نيمه نخست دهه 80 به موازات رشد نگران کننده مصرف مواد مخدر دوباره فيلم هاي پرتعدادي با محوريت موضوعي اعتياد در سينماي ايران توليد شد.
فيلم هايي چون زير پوست شهر (رخشان بني اعتماد)، اعتراض (مسعود کيميايي) خانه اي روي آب (بهمن فرمان آرا) شوکران (بهروز افخمي) سربازهاي جمعه (مسعود کيميايي)، بوتيک (حميد نعمت الله) و حتي کمدي مهمان مامان (داريوش مهرجويي) به معضل اعتياد از زواياي گوناگون و بيشتر به صورت خرده داستان هاي فرعي پرداختند.
شمعي در باد (پوران درخشنده) را مي توان نخستين فيلم اجتماعي دانست که به اپيدمي مصرف قرص هاي اکستازي در داستان مي پردازد. اين مضمون بعدها در فيلم تقاطع (ابوالحسن داوودي) به شکل حاشيه اي و کمرنگ مطرح شد در حالي که همزمان، حکم (مسعود کيميايي) به مصرف گسترده کوکائين در ميان گروههايي از اقشار جامعه مي پرداخت.
پس از اپيدمي اکستازي موج هاي ديگري چون شيشه و کراک هم در بخش هايي از جامعه رواج يافته اند اما سينماي اجتماعي ايران هنوز قادر به درک و تحليل اين پديده ها نشده تا به آنها بپردازد.
سایت منتفد
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر