رونمایی از آمار واقعی معتادان در نشست "اعتیاد در جامعه ایرانی، چالش‌ها و سیاست‌ها"
تناقض در اعلام تعداد معتادان، خسارت‌های اقتصادی ناشی از مصرف مواد مخدر، قانونمند کردن استفاده از مواد مخدر برای گروهی از معتادان و آسیب‌شناسی اعتیاد زنان، از موضوعاتی بود که در نشست «اعتیاد در جامعه ایرانی، چالش‌ها و سیاست‌ها» در بنیاد امید ایرانیان مطرح شد.
به گزارش امیدنامه،نشستی که بعد از ظهر سه‌شنبه ١٢ آبان، از سوی گروه اجتماعی بنیاد امید ایرانیان برگزارشد. محمد رضا عارف، رئیس بنیاد امید ایرانیان در این نشست، به نقش تشکل‌های مردمی در حوزه اعتیاد اشاره کرد و گفت: «تا زمانی‌که تشکل‌های مردمی جایگاه واقعی خود را در کشورهای درحال توسعه پیدا نکنند، دولت‌ها نمی‌توانند در حوزه‌های اجتماعی کاری کنند. ما همه معضل‌ها و مشکلات را با فروش نفت ٤٠، ٥٠ دلاری می‌خواهیم حل کنیم، درحالی‌که درآمد فروش نفت ما از فروش عروسک در برخی از کشورهای آسیای شرقی کمتر است.»
او ادامه داد: «متاسفانه تشکل‌های مردمی جایگاه خودشان را پیدا نکرده‌اند، زمانی که تعداد اعضایشان زیاد می‌شود به سرعت وارد فضاهای سیاسی می‌شوند.» عارف بنیاد امید ایرانیان را یک تشکل فراگیر غیرسیاسی اعلام کرد و گفت: «در نظر داریم چالش‌های اساسی حوزه اجتماعی را در همین بنیاد بررسی کنیم. ما آسیب‌های مختلفی در زمینه‌های اجتماعی داریم که مهم‌ترین و حساس‌ترین مسأله همین اعتیاد است که از همه مهم‌تر ارزش‌های ما را درگیر کرده است.» او درمان را آخرین راه اعتیاد اعلام کرد، با این توضیح که: «اعتقاد من بر پیشگیری است. باید از بروز اعتیاد جلوگیری کرد، درحالی‌که این موضوع حتی دانش‌آموزان دبیرستانی را هم درگیر کرده است. متاسفانه ما یک جامعه محافظه‌کار داریم. افراد به‌طور دقیق صحبت نمی‌کنند. اگر درصدی از دانش‌آموزان مصرف‌کننده مواد مخدر اعلام می‌شود، به خاطر همین جامعه محافظه‌کار، به‌طور قطع آمارش خیلی بیشتر است.»
آمار واقعی معتادان در دولت نهم اعلام نشد
علی هاشمی، دبیر اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر، یکی از سخنرانان بود. او اعتیاد را جدی‌ترین تهدید علیه جامعه ایرانی اعلام کرد و گفت: «در ١٠سال باقیمانده از سند چشم‌انداز ٢٠ساله، دو بحران را برای جامعه ایرانی قابل تصور می‌دانیم که یکی از آنها بحران ناکارآمدی است، این بحرانی است که به‌راحتی قابل کنترل نیست و هزینه‌های بیشتری دارد.»
او به آمار معتادان در ابتدای دولت نهم اشاره کرد: «زمانی که تصدیگری ستاد مبارزه با مواد مخدر را در ابتدای دولت نهم تحویل دادم، آماری که به رئیس‌جمهوری وقت درباره تعداد مصرف‌کننده مواد مخدر اعلام کردیم، ٣میلیون و ٧٢٠ تا ٧٣٠هزار نفر بود که ٢میلیون و ٥٠٠هزار نفر از آنها مصرف‌کننده قطعی و بقیه تفننی بودند. این نخستین آماری بود که از تعداد معتادان به دولت وقت اعلام شد اما همان سال، دولت نهم، تعداد مصرف‌کننده مواد مخدر را ٧٥٠ تا ٨٠٠هزار نفر اعلام کرد. سال ٨٦ هم آمار را یک‌میلیون و ٢٠٠هزار نفر و سال ٩٠ یک‌میلیون و ٥٠٠هزار نفر عنوان کرد.» هاشمی ادامه داد: «درنهایت در سال ٩٢، آنها به این نتیجه رسیدند که آمارهای اعلام شده، نادرست است، این درحالی بود که دیگر تا آن زمان تعداد معتادان صددرصد افزایش پیدا کرده بود. متاسفانه در این دولت هم همان آمارهای قبلی درحال تکرار است.»
تغییر الگوی مصرف به مواد مخدر صنعتی، عمده‌ترین نگرانی دبیر کل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر است: «ما ١٠سال پیش، با اغراق می‌گویم که ١٠هزار مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی با کیلویی ١٠٨ تا ١٧٠میلیون تومان مواد مخدر داشتیم، اما آمارهای فعلی نشان می‌دهد مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی ما به ٣٣٠هزار نفر (٣٣ برابر) با کیلویی ١٠میلیون تومان رسیده است.» به گفته او درحال حاضر، چند اتفاق ناگوار در این حوزه رخ داده که اعتیاد دانش‌آموزی، دانشجویی، کارگری و اعتیاد در میان زنان ازجمله آنهاست: «تعداد معتادان ما ١٠٠درصد افزایش یافته است. در دوره‌ای میانگین مصرف ٤ تا ٥/٤درصد بود که الان به ٥/٩ رسیده است.» او ادامه داد: «در سال ٩٠، پروژه شیوع‌شناسی مواد مخدر در دولت دهم اجرا شد که به آمار ٤میلیون مصرف‌کننده رسیدند، اما این آمار به دلیل یک‌سری ملاحظات از سوی دولت وقت اعلام نشد.» هاشمی اشاره‌ای هم به ابعاد اقتصادی مواد مخدر کرد: «براساس نخستین پژوهشی که در سال ٨٣ در ایران انجام شد، خسارت اقتصادی مواد مخدر، ١٢میلیارد دلار برآورد شد. برای به دست آوردن میزان خسارت آن در سال ٩٣، باید ٧٠درصد به این رقم اضافه شود، یعنی اگر بگوییم رقم همان ١٢میلیارد دلار باقی مانده باشد، هر سال ٤٠هزار‌میلیارد تومان، یعنی مصرف مواد مخدر روزانه ١١٠میلیارد تومان، خسارت اقتصادی وارد می‌کند.»
دبیر اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر، گزارشی از میزان کشفیات مواد مخدر هم داد: «در سال ٥٨، کشفیات تریاک، ١١/٥٨ تن بود، اما این آمار در سال ٩٣ به ٧٨٦ تن رسید. آمار دستگیری‌ها در حوزه مواد مخدر هم در سال ٥٨، ٩هزار و ٨٠٠ نفر بود اما آمار سال ٩٣ نشان می‌دهد که ما ٣٥٢هزار نفر را به‌عنوان خرده‌فروش مواد مخدر دستگیر کرده‌ایم. اوایل انقلاب تعداد باندهای مواد مخدر متلاشی شده، ١٤٠ باند بود اما اکنون به ٢٩٠٠ باند رسیده است.» «٣٠ تا ٨٠درصد آسیب‌های کشور از مواد مخدر است.» هاشمی با اشاره به این موضوع ادامه داد: «بر اساس آخرین آمار، ٦٨درصد زندانیان مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با مواد مخدر هستند. سال گذشته ٦میلیون پرونده ورودی جدید به قوه قضائیه داشتیم که تعداد زیادی از آنها به مواد مخدر مربوط می‌شد.» دبیرکل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر در ادامه به مشکلات درون سیستم مبارزه با مواد مخدر اشاره کرد: «موضوع مهمی که وجود دارد این است که تقاضا برای مواد مخدر در کشور بسیار جدی است و جذابیت‌های اقتصادی خودش را دارد. با همه اینها اما می‌شود گفت که ریشه چالش‌های درونی ما، ناکارآمدی است.» به گفته او غلبه رویکرد سخت‌افزاری سیاست، قدرت، اقتدار و جامعه به موضوع مواد مخدر و یکپارچه نبودن راهبردها در حوزه‌های کلان کشوری، ازجمله مشکلات در خارج از سیستم مبارزه با مواد مخدر است.
باید مصرف مواد مخدر قانونمند شود
سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه مطالعات درمان معتادان نیز در ادامه این نشست، به سه مدیریتی اشاره کرد که باید در حوزه مواد مخدر مورد توجه قرار گیرد: «یکی از این موارد، مدیریت مصرف است که متاسفانه ما نتوانسته‌ایم در آن به جایگاهی برسیم. مدیریت مصرف یعنی یا مصرف مواد مخدر را ممنوع کنیم یا مصرف را آزاد کنیم، یعنی بگوییم مصرف برای یک گروه با شرایطی که برایش اعلام می‌کنیم، آزاد باشد. شاید کسانی که از بیرون به این ماجرا نگاه می‌کنند، تصور کنند، مصرف آزاد شده درحالی‌که ما مصرف را آزاد نکرده‌ایم، بلکه با این کار آن را قانونمند می‌کنیم.» به گفته او دومین بخش مدیریت به مدیریت کشت و سومی هم به مدیریت تولید مرتبط می‌شود: «در مدیریت تولید ما باید در کشور به سمتی برویم که بتوانیم جایگزینی برای مواد مخدر پیدا کنیم.»
او به گزارش سازمان ملل درباره کاهش تولید تریاک در افغانستان اشاره کرد: «براساس گزارش سازمان ملل، میزان تولید مواد مخدر افغانستان ٤٨درصد کاهش یافته، این درحالی است که این کشور ٤میلیون نفر مصرف‌کننده دارد، یعنی ٦هزار و ٥٠٠ تن تریاک به ٣هزار و ٥٠٠ تن رسیده که از نظر من این آمار واقعی نیست. اگر این اتفاق افتاده باشد، باید قیمت تریاک افزایش پیدا می‌کرد، درحالی‌که ٣٠درصد از قیمت تریاک کم شده است.» صفاتیان به برنامه کاهش ٢٥درصدی اعتیاد در سال آینده اشاره و این پرسش را مطرح کرد که چگونه می‌توان میزان اعتیاد را در کشوری که مصرفش به سمت مواد روانگردان پیش می‌رود، کاهش داد: «اخیرا در خبرها اعلام شد از یک شاهزاده سعودی ١٢میلیون عدد قرص کپتاگون کشف شد. آن‌طور که اعلام می‌شود این قرص در میان داعش مصرف می‌شود، یعنی هر کس آن را مصرف کند، می‌تواند به راحتی سر ببرد. حالا در کشورهای عربستان، ترکیه، لبنان و امارات، بالای ٥٠میلیون از این قرص‌ها کشف شده است. آیا این قرص به کشور ما بیاید خوب است؟»
به اعتقاد او، درحوزه کاهش تقاضا مدیریت ضعیف است: «ما هنوز یک همگرایی درباره واژه تجاهر میان سازمان‌ها نداریم. مسئولان سازمان‌ها کاهش تقاضای مواد مخدر را وظیفه ذاتی خودشان نمی‌دانند. متاسفانه طی سال‌های گذشته در حوزه درمان برنامه جدیدی تهیه نشده است. از سوی دیگر در بخش نظارت و هماهنگی‌ها هم مشکل داریم که نمونه آن را در منطقه ١٢ و در محله هرندی شاهد هستیم.» صفاتیان ادامه داد: «ما اکنون به برنامه‌های جدید نیاز داریم. این برنامه‌ها می‌تواند مانند نصب دستگاهی که سرنگ و کاندوم به معتادان می‌داد، باشد یا ارایه مواد به گروهی از مصرف‌کنندگان. ما باید در حوزه دارو، دسترسی مردم و معتادان را آسان کنیم. باید از آنها حمایت‌های اجتماعی کنیم. در ارتباط با این افراد موضوع اشتغال و حرفه‌آموزی اهمیت زیادی دارد.»
«سقوط آزاد» درمان معتادان
حسین دژاکام، رئیس بنیاد کنگره ٦٠ نیز در این نشست حضور داشت: «ما در مقوله اعتیاد با دو موضوع کاهش تقاضا و کاهش عرضه مواجه هستیم. در کاهش عرضه مشکلی وجود ندارد، چرا که نیروی انتظامی در این بخش فعال است، اما در کاهش تقاضا با مشکلات زیادی مواجه هستیم. هر بار که کسی ترک اعتیاد می‌کند، دوباره وارد چرخه اعتیاد می‌شود.
درست مثل این است که بیماری را درمان می‌کنیم و او دوباره مبتلا می‌شود. بارها شده که ٢٠ بار فردی را ترک داده‌ایم و دوباره معتاد شده است.» دژاکام که خود در گذشته تجربه ١٨سال مصرف مواد مخدر دارد، روش درمان اعتیاد در تمام جهان را اشتباه توصیف کرد: «درمان زمانی اتفاق می‌افتد که روی بیوشیمی فرد که به‌خاطر مصرف مواد مخدر از کار افتاده است، کار شود و به حالت طبیعی برگردانده شود. اما متاسفانه این موضوع در هیچ یک از درمان‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.» به گفته او، در درمان اعتیاد معمولا مصرف مواد مخدر را به یک‌باره قطع می‌کنند.
در این شرایط فرد مشکلات زیادی پیدا می‌کند. نه می‌تواند رابطه زناشویی و نه خواب و خوراک درستی داشته باشد.
معمولا در کمپ‌ها از این روش استفاده می‌کنند و یک هفته، یک‌ماه و حتی یک‌سال، مواد مصرفی فرد را قطع می‌کنند، اما آن فرد به محض رها شدن از آن کمپ، بار دیگر به سمت مواد مخدر می‌رود. دژاکام تعبیر «سقوط آزاد» را برای این روش‌های درمانی به کار می‌برد: «همه روش‌های درمانی با شکست مواجه شده‌اند، به همین خاطر می‌گویند اعتیاد درمان ندارد. این درحالی است که ما برای طی کردن پروسه ترک اعتیاد، حداقل یک‌سال نیاز به درمان داریم. درحال حاضر در کنگره ٦٠، از روش کاهش مصرف تدریجی استفاده می‌شود.»
اعتیاد زنان درحال پدیدار شدن است
رویا نوری، جامعه‌شناس و پژوهشگر اعتیاد هم در این نشست حضور داشت. او به موضوع وضع اعتیاد در زنان پرداخت و گفت: «آمارها نشان می‌دهد تعداد زنان معتاد زیاد شده و تا ١٠درصد افزایش پیدا
کرده است درحالی‌که چند‌سال پیش این آمار روی عدد ٤ و ٥درصد بود.» به اعتقاد او، عوارض اجتماعی افزایش اعتیاد در زنان به تدریج درحال پدیدار شدن است. او ادامه داد: «امروز اگر سری به کمپ‌ها بزنید متوجه می‌شوید که زنان مصرف‌کننده با گذشته متفاوت شده‌اند. منش، تفکر و ساختاری که آنها را به سمت اعتیاد سوق داده تغییر کرده است. زنان مصرف‌کننده ریسک‌پذیر شده‌اند. در گذشته همواره تاکید می‌کردیم که زنان آن‌قدر مقدس هستند که حتی نباید سیگار بکشند. برای زن ایرانی حتی سیگار کشیدن هم ننگ بود، اما باید این را پذیرفت که اگر زن در معرض آسیب قرار گیرد، معتاد می‌شود. باید این را قبول کنیم که زنان جامعه ما هم در معرض آسیب‌های اجتماعی و روانی قرار می‌گیرند و چون پتانسیل آن را داشتند، درگیر مواد مخدر شده‌اند. نباید به آنها به‌عنوان موجوداتی که از آسمان آمده‌اند، نگاه شود.»
مردان نقش مستقیمی در گرفتار شدن زنان به اعتیاد دارند
این پژوهشگر معتقد است که اعتیاد زنان تبدیل به یک مسأله اجتماعی شده که نیازمند راهکار است: «سیاستگذاران باید به فکر برنامه‌ای برای اعتیاد در زنان باشند.» او توزیع درآمدهای نابرابر را یکی از دلایل گرایش افراد به اعتیاد عنوان کرد: «سلامت روان جامعه‌ای که توزیع درآمد نابرابر دارد، در خطر است. اعتیاد هم یکی از مسائلی است که در پی به خطر افتادن سلامت روان ایجاد می‌شود.» او با مطرح کردن این پرسش که چقدر فرصت‌های برابر برای زنان در جامعه وجود دارد، گفت: «زنان از آنجا که زودتر وارد اختلالات روان‌پریشی می‌شوند، استعداد گرفتار شدن در اعتیاد را دارند. زنان در حوزه اجتماعی، روابط‌مدار هستند، به همین خاطر است که در بررسی زنان مصرف‌کننده به این نتیجه رسیدیم مردانی که در زندگی این زنان هستند، نقش مستقیمی در معتاد شدن آنها داشته‌اند. یعنی این زنان به واسطه ارتباط با این مردان معتاد شده‌اند.» او ادامه داد: «زمانی‌که درباره اعتیاد زنان صحبت می‌کنیم، از دو مقوله تزریق و روسپیگری حرف می‌زنیم. اثر تلسکوپی روی زنان به سرعت عمل می‌کند. زنان زودتر از مردان تزریق را شروع می‌کنند. اگر مردی در ٣سال تزریقی شود، برای زن در یک‌سال این اتفاق می‌افتد، به همین خاطر زنان آسیب‌پذیر‌تر هستند.»
تفاوت نگرش زنان بالا و پایین شهر در مصرف مواد مخدر
نوری معتقد است باید اعتیاد زنان را در سه طبقه بررسی کرد؛ اعتیاد در میان زنان بالای شهر، پایین شهر و زنان قشر متوسط: «زن بالای شهر، مواد مخدر را برای لاغری و داشتن رابطه جنسی مدرن می‌خواهد. او از مواد مخدر شادابی و زیبایی می‌خواهد. زن در طبقه متوسط، معمولا با حمایت خانواده همراه است و تا جایی که می‌شود اعتیادش، پنهان می‌ماند. اما زن در طبقه پایین، پول ندارد. مجبور است، تن به هر کاری می‌دهد. بارها مورد تجاوز قرار می‌گیرد و سقط جنین‌های مکرر دارد.» این پژوهشگر به دیده نشدن سیاست‌های اجتماعی در توجه به زنان معتاد اشاره کرد: «در برنامه کاهش تقاضا باید به تفاوت جنسیتی هم توجه شود. باید زن را در ویژگی‌های مختلف سال‌های زندگیش دید و براساس آن برنامه تهیه کرد. زن رابطه‌محور است، درمانش هم باید رابطه‌محور باشد.» لیلا ارشد، رئیس خانه زنان خورشید هم با اشاره به اهمیت کنترل باروری در میان زنان آسیب‌دیده تاکید کرد: «اگر مادری در سن باروری است، در سازمان بهزیستی هم فرزندی دارد و به خاطر سوءمصرف درگیر مشکل روانی است، چه ایرادی دارد که با موافقت خودش و یک متخصص ماما و مشاور، برایش امکان توبکتومی فراهم شود. ما این موضوع را مطرح کردیم و تقاضا داریم که تبدیل به قانونی یا طرحی شود. برای این کار موافقت پزشکی قانونی را هم گرفته‌ایم اما ظاهرا این موضوع نیاز به موافقت‌های دیگری هم دارد.» او درباره وضع معتادان و کارتن‌خواب‌ها در محله هرندی هم گفت: «تمام آن منطقه آلوده به انواع ویروس‌هاست. ظرف غذایی که برای این معتادان آورده می‌شود، روی زمین رها است و آلودگی ایجاد کرده. در این منطقه همه به‌خاطر وجود ویروس‌های مختلف، اسهال خونی شده‌اند و مشکلاتشان زیاد است.»
هرمز شاپوری، درمانگر معتادان، سخنران بعدی بود. او به مشکلات کمپ‌های ترک اعتیاد پرداخت و گفت: «در این کمپ‌ها به درمان محرک‌ها و مواد مخدر صنعتی توجه نشده است. از سوی دیگر اغلب افرادی که در مداخلات درمانی نقش دارند تنها به منافع خودشان توجه می‌کنند. مسأله دیگری که وجود دارد این است که سختگیری بی‌مورد و زیاده از حد برخی از نهادها در موارد ضروری درمانگران را با مشکل مواجه کرده است. همچنین نظارت و پایش مناسبی بر برنامه‌های درمانی صورت نمی‌گیرد و مافیای درمان و زد و بندهای موجود افراد جدید را با مشکل مواجه کرده است.»
او ادامه داد: «متاسفانه تشکل‌های مردمی جایگاه خودشان را پیدا نکرده‌اند، زمانی که تعداد اعضایشان زیاد می‌شود به سرعت وارد فضاهای سیاسی می‌شوند.» عارف بنیاد امید ایرانیان را یک تشکل فراگیر غیرسیاسی اعلام کرد و گفت: «در نظر داریم چالش‌های اساسی حوزه اجتماعی را در همین بنیاد بررسی کنیم. ما آسیب‌های مختلفی در زمینه‌های اجتماعی داریم که مهم‌ترین و حساس‌ترین مسأله همین اعتیاد است که از همه مهم‌تر ارزش‌های ما را درگیر کرده است.» او درمان را آخرین راه اعتیاد اعلام کرد، با این توضیح که: «اعتقاد من بر پیشگیری است. باید از بروز اعتیاد جلوگیری کرد، درحالی‌که این موضوع حتی دانش‌آموزان دبیرستانی را هم درگیر کرده است. متاسفانه ما یک جامعه محافظه‌کار داریم. افراد به‌طور دقیق صحبت نمی‌کنند. اگر درصدی از دانش‌آموزان مصرف‌کننده مواد مخدر اعلام می‌شود، به خاطر همین جامعه محافظه‌کار، به‌طور قطع آمارش خیلی بیشتر است.»
آمار واقعی معتادان در دولت نهم اعلام نشد
علی هاشمی، دبیر اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر، یکی از سخنرانان بود. او اعتیاد را جدی‌ترین تهدید علیه جامعه ایرانی اعلام کرد و گفت: «در ١٠سال باقیمانده از سند چشم‌انداز ٢٠ساله، دو بحران را برای جامعه ایرانی قابل تصور می‌دانیم که یکی از آنها بحران ناکارآمدی است، این بحرانی است که به‌راحتی قابل کنترل نیست و هزینه‌های بیشتری دارد.»
او به آمار معتادان در ابتدای دولت نهم اشاره کرد: «زمانی که تصدیگری ستاد مبارزه با مواد مخدر را در ابتدای دولت نهم تحویل دادم، آماری که به رئیس‌جمهوری وقت درباره تعداد مصرف‌کننده مواد مخدر اعلام کردیم، ٣میلیون و ٧٢٠ تا ٧٣٠هزار نفر بود که ٢میلیون و ٥٠٠هزار نفر از آنها مصرف‌کننده قطعی و بقیه تفننی بودند. این نخستین آماری بود که از تعداد معتادان به دولت وقت اعلام شد اما همان سال، دولت نهم، تعداد مصرف‌کننده مواد مخدر را ٧٥٠ تا ٨٠٠هزار نفر اعلام کرد. سال ٨٦ هم آمار را یک‌میلیون و ٢٠٠هزار نفر و سال ٩٠ یک‌میلیون و ٥٠٠هزار نفر عنوان کرد.» هاشمی ادامه داد: «درنهایت در سال ٩٢، آنها به این نتیجه رسیدند که آمارهای اعلام شده، نادرست است، این درحالی بود که دیگر تا آن زمان تعداد معتادان صددرصد افزایش پیدا کرده بود. متاسفانه در این دولت هم همان آمارهای قبلی درحال تکرار است.»
تغییر الگوی مصرف به مواد مخدر صنعتی، عمده‌ترین نگرانی دبیر کل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر است: «ما ١٠سال پیش، با اغراق می‌گویم که ١٠هزار مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی با کیلویی ١٠٨ تا ١٧٠میلیون تومان مواد مخدر داشتیم، اما آمارهای فعلی نشان می‌دهد مصرف‌کننده مواد مخدر صنعتی ما به ٣٣٠هزار نفر (٣٣ برابر) با کیلویی ١٠میلیون تومان رسیده است.» به گفته او درحال حاضر، چند اتفاق ناگوار در این حوزه رخ داده که اعتیاد دانش‌آموزی، دانشجویی، کارگری و اعتیاد در میان زنان ازجمله آنهاست: «تعداد معتادان ما ١٠٠درصد افزایش یافته است. در دوره‌ای میانگین مصرف ٤ تا ٥/٤درصد بود که الان به ٥/٩ رسیده است.» او ادامه داد: «در سال ٩٠، پروژه شیوع‌شناسی مواد مخدر در دولت دهم اجرا شد که به آمار ٤میلیون مصرف‌کننده رسیدند، اما این آمار به دلیل یک‌سری ملاحظات از سوی دولت وقت اعلام نشد.» هاشمی اشاره‌ای هم به ابعاد اقتصادی مواد مخدر کرد: «براساس نخستین پژوهشی که در سال ٨٣ در ایران انجام شد، خسارت اقتصادی مواد مخدر، ١٢میلیارد دلار برآورد شد. برای به دست آوردن میزان خسارت آن در سال ٩٣، باید ٧٠درصد به این رقم اضافه شود، یعنی اگر بگوییم رقم همان ١٢میلیارد دلار باقی مانده باشد، هر سال ٤٠هزار‌میلیارد تومان، یعنی مصرف مواد مخدر روزانه ١١٠میلیارد تومان، خسارت اقتصادی وارد می‌کند.»
دبیر اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر، گزارشی از میزان کشفیات مواد مخدر هم داد: «در سال ٥٨، کشفیات تریاک، ١١/٥٨ تن بود، اما این آمار در سال ٩٣ به ٧٨٦ تن رسید. آمار دستگیری‌ها در حوزه مواد مخدر هم در سال ٥٨، ٩هزار و ٨٠٠ نفر بود اما آمار سال ٩٣ نشان می‌دهد که ما ٣٥٢هزار نفر را به‌عنوان خرده‌فروش مواد مخدر دستگیر کرده‌ایم. اوایل انقلاب تعداد باندهای مواد مخدر متلاشی شده، ١٤٠ باند بود اما اکنون به ٢٩٠٠ باند رسیده است.» «٣٠ تا ٨٠درصد آسیب‌های کشور از مواد مخدر است.» هاشمی با اشاره به این موضوع ادامه داد: «بر اساس آخرین آمار، ٦٨درصد زندانیان مستقیم و غیرمستقیم مرتبط با مواد مخدر هستند. سال گذشته ٦میلیون پرونده ورودی جدید به قوه قضائیه داشتیم که تعداد زیادی از آنها به مواد مخدر مربوط می‌شد.» دبیرکل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر در ادامه به مشکلات درون سیستم مبارزه با مواد مخدر اشاره کرد: «موضوع مهمی که وجود دارد این است که تقاضا برای مواد مخدر در کشور بسیار جدی است و جذابیت‌های اقتصادی خودش را دارد. با همه اینها اما می‌شود گفت که ریشه چالش‌های درونی ما، ناکارآمدی است.» به گفته او غلبه رویکرد سخت‌افزاری سیاست، قدرت، اقتدار و جامعه به موضوع مواد مخدر و یکپارچه نبودن راهبردها در حوزه‌های کلان کشوری، ازجمله مشکلات در خارج از سیستم مبارزه با مواد مخدر است.
باید مصرف مواد مخدر قانونمند شود
سعید صفاتیان، پژوهشگر حوزه مطالعات درمان معتادان نیز در ادامه این نشست، به سه مدیریتی اشاره کرد که باید در حوزه مواد مخدر مورد توجه قرار گیرد: «یکی از این موارد، مدیریت مصرف است که متاسفانه ما نتوانسته‌ایم در آن به جایگاهی برسیم. مدیریت مصرف یعنی یا مصرف مواد مخدر را ممنوع کنیم یا مصرف را آزاد کنیم، یعنی بگوییم مصرف برای یک گروه با شرایطی که برایش اعلام می‌کنیم، آزاد باشد. شاید کسانی که از بیرون به این ماجرا نگاه می‌کنند، تصور کنند، مصرف آزاد شده درحالی‌که ما مصرف را آزاد نکرده‌ایم، بلکه با این کار آن را قانونمند می‌کنیم.» به گفته او دومین بخش مدیریت به مدیریت کشت و سومی هم به مدیریت تولید مرتبط می‌شود: «در مدیریت تولید ما باید در کشور به سمتی برویم که بتوانیم جایگزینی برای مواد مخدر پیدا کنیم.»
او به گزارش سازمان ملل درباره کاهش تولید تریاک در افغانستان اشاره کرد: «براساس گزارش سازمان ملل، میزان تولید مواد مخدر افغانستان ٤٨درصد کاهش یافته، این درحالی است که این کشور ٤میلیون نفر مصرف‌کننده دارد، یعنی ٦هزار و ٥٠٠ تن تریاک به ٣هزار و ٥٠٠ تن رسیده که از نظر من این آمار واقعی نیست. اگر این اتفاق افتاده باشد، باید قیمت تریاک افزایش پیدا می‌کرد، درحالی‌که ٣٠درصد از قیمت تریاک کم شده است.» صفاتیان به برنامه کاهش ٢٥درصدی اعتیاد در سال آینده اشاره و این پرسش را مطرح کرد که چگونه می‌توان میزان اعتیاد را در کشوری که مصرفش به سمت مواد روانگردان پیش می‌رود، کاهش داد: «اخیرا در خبرها اعلام شد از یک شاهزاده سعودی ١٢میلیون عدد قرص کپتاگون کشف شد. آن‌طور که اعلام می‌شود این قرص در میان داعش مصرف می‌شود، یعنی هر کس آن را مصرف کند، می‌تواند به راحتی سر ببرد. حالا در کشورهای عربستان، ترکیه، لبنان و امارات، بالای ٥٠میلیون از این قرص‌ها کشف شده است. آیا این قرص به کشور ما بیاید خوب است؟»
به اعتقاد او، درحوزه کاهش تقاضا مدیریت ضعیف است: «ما هنوز یک همگرایی درباره واژه تجاهر میان سازمان‌ها نداریم. مسئولان سازمان‌ها کاهش تقاضای مواد مخدر را وظیفه ذاتی خودشان نمی‌دانند. متاسفانه طی سال‌های گذشته در حوزه درمان برنامه جدیدی تهیه نشده است. از سوی دیگر در بخش نظارت و هماهنگی‌ها هم مشکل داریم که نمونه آن را در منطقه ١٢ و در محله هرندی شاهد هستیم.» صفاتیان ادامه داد: «ما اکنون به برنامه‌های جدید نیاز داریم. این برنامه‌ها می‌تواند مانند نصب دستگاهی که سرنگ و کاندوم به معتادان می‌داد، باشد یا ارایه مواد به گروهی از مصرف‌کنندگان. ما باید در حوزه دارو، دسترسی مردم و معتادان را آسان کنیم. باید از آنها حمایت‌های اجتماعی کنیم. در ارتباط با این افراد موضوع اشتغال و حرفه‌آموزی اهمیت زیادی دارد.»
«سقوط آزاد» درمان معتادان
حسین دژاکام، رئیس بنیاد کنگره ٦٠ نیز در این نشست حضور داشت: «ما در مقوله اعتیاد با دو موضوع کاهش تقاضا و کاهش عرضه مواجه هستیم. در کاهش عرضه مشکلی وجود ندارد، چرا که نیروی انتظامی در این بخش فعال است، اما در کاهش تقاضا با مشکلات زیادی مواجه هستیم. هر بار که کسی ترک اعتیاد می‌کند، دوباره وارد چرخه اعتیاد می‌شود.
درست مثل این است که بیماری را درمان می‌کنیم و او دوباره مبتلا می‌شود. بارها شده که ٢٠ بار فردی را ترک داده‌ایم و دوباره معتاد شده است.» دژاکام که خود در گذشته تجربه ١٨سال مصرف مواد مخدر دارد، روش درمان اعتیاد در تمام جهان را اشتباه توصیف کرد: «درمان زمانی اتفاق می‌افتد که روی بیوشیمی فرد که به‌خاطر مصرف مواد مخدر از کار افتاده است، کار شود و به حالت طبیعی برگردانده شود. اما متاسفانه این موضوع در هیچ یک از درمان‌ها در نظر گرفته نمی‌شود.» به گفته او، در درمان اعتیاد معمولا مصرف مواد مخدر را به یک‌باره قطع می‌کنند.
در این شرایط فرد مشکلات زیادی پیدا می‌کند. نه می‌تواند رابطه زناشویی و نه خواب و خوراک درستی داشته باشد.
معمولا در کمپ‌ها از این روش استفاده می‌کنند و یک هفته، یک‌ماه و حتی یک‌سال، مواد مصرفی فرد را قطع می‌کنند، اما آن فرد به محض رها شدن از آن کمپ، بار دیگر به سمت مواد مخدر می‌رود. دژاکام تعبیر «سقوط آزاد» را برای این روش‌های درمانی به کار می‌برد: «همه روش‌های درمانی با شکست مواجه شده‌اند، به همین خاطر می‌گویند اعتیاد درمان ندارد. این درحالی است که ما برای طی کردن پروسه ترک اعتیاد، حداقل یک‌سال نیاز به درمان داریم. درحال حاضر در کنگره ٦٠، از روش کاهش مصرف تدریجی استفاده می‌شود.»
اعتیاد زنان درحال پدیدار شدن است
رویا نوری، جامعه‌شناس و پژوهشگر اعتیاد هم در این نشست حضور داشت. او به موضوع وضع اعتیاد در زنان پرداخت و گفت: «آمارها نشان می‌دهد تعداد زنان معتاد زیاد شده و تا ١٠درصد افزایش پیدا
کرده است درحالی‌که چند‌سال پیش این آمار روی عدد ٤ و ٥درصد بود.» به اعتقاد او، عوارض اجتماعی افزایش اعتیاد در زنان به تدریج درحال پدیدار شدن است. او ادامه داد: «امروز اگر سری به کمپ‌ها بزنید متوجه می‌شوید که زنان مصرف‌کننده با گذشته متفاوت شده‌اند. منش، تفکر و ساختاری که آنها را به سمت اعتیاد سوق داده تغییر کرده است. زنان مصرف‌کننده ریسک‌پذیر شده‌اند. در گذشته همواره تاکید می‌کردیم که زنان آن‌قدر مقدس هستند که حتی نباید سیگار بکشند. برای زن ایرانی حتی سیگار کشیدن هم ننگ بود، اما باید این را پذیرفت که اگر زن در معرض آسیب قرار گیرد، معتاد می‌شود. باید این را قبول کنیم که زنان جامعه ما هم در معرض آسیب‌های اجتماعی و روانی قرار می‌گیرند و چون پتانسیل آن را داشتند، درگیر مواد مخدر شده‌اند. نباید به آنها به‌عنوان موجوداتی که از آسمان آمده‌اند، نگاه شود.»
مردان نقش مستقیمی در گرفتار شدن زنان به اعتیاد دارند
این پژوهشگر معتقد است که اعتیاد زنان تبدیل به یک مسأله اجتماعی شده که نیازمند راهکار است: «سیاستگذاران باید به فکر برنامه‌ای برای اعتیاد در زنان باشند.» او توزیع درآمدهای نابرابر را یکی از دلایل گرایش افراد به اعتیاد عنوان کرد: «سلامت روان جامعه‌ای که توزیع درآمد نابرابر دارد، در خطر است. اعتیاد هم یکی از مسائلی است که در پی به خطر افتادن سلامت روان ایجاد می‌شود.» او با مطرح کردن این پرسش که چقدر فرصت‌های برابر برای زنان در جامعه وجود دارد، گفت: «زنان از آنجا که زودتر وارد اختلالات روان‌پریشی می‌شوند، استعداد گرفتار شدن در اعتیاد را دارند. زنان در حوزه اجتماعی، روابط‌مدار هستند، به همین خاطر است که در بررسی زنان مصرف‌کننده به این نتیجه رسیدیم مردانی که در زندگی این زنان هستند، نقش مستقیمی در معتاد شدن آنها داشته‌اند. یعنی این زنان به واسطه ارتباط با این مردان معتاد شده‌اند.» او ادامه داد: «زمانی‌که درباره اعتیاد زنان صحبت می‌کنیم، از دو مقوله تزریق و روسپیگری حرف می‌زنیم. اثر تلسکوپی روی زنان به سرعت عمل می‌کند. زنان زودتر از مردان تزریق را شروع می‌کنند. اگر مردی در ٣سال تزریقی شود، برای زن در یک‌سال این اتفاق می‌افتد، به همین خاطر زنان آسیب‌پذیر‌تر هستند.»
تفاوت نگرش زنان بالا و پایین شهر در مصرف مواد مخدر
نوری معتقد است باید اعتیاد زنان را در سه طبقه بررسی کرد؛ اعتیاد در میان زنان بالای شهر، پایین شهر و زنان قشر متوسط: «زن بالای شهر، مواد مخدر را برای لاغری و داشتن رابطه جنسی مدرن می‌خواهد. او از مواد مخدر شادابی و زیبایی می‌خواهد. زن در طبقه متوسط، معمولا با حمایت خانواده همراه است و تا جایی که می‌شود اعتیادش، پنهان می‌ماند. اما زن در طبقه پایین، پول ندارد. مجبور است، تن به هر کاری می‌دهد. بارها مورد تجاوز قرار می‌گیرد و سقط جنین‌های مکرر دارد.» این پژوهشگر به دیده نشدن سیاست‌های اجتماعی در توجه به زنان معتاد اشاره کرد: «در برنامه کاهش تقاضا باید به تفاوت جنسیتی هم توجه شود. باید زن را در ویژگی‌های مختلف سال‌های زندگیش دید و براساس آن برنامه تهیه کرد. زن رابطه‌محور است، درمانش هم باید رابطه‌محور باشد.» لیلا ارشد، رئیس خانه زنان خورشید هم با اشاره به اهمیت کنترل باروری در میان زنان آسیب‌دیده تاکید کرد: «اگر مادری در سن باروری است، در سازمان بهزیستی هم فرزندی دارد و به خاطر سوءمصرف درگیر مشکل روانی است، چه ایرادی دارد که با موافقت خودش و یک متخصص ماما و مشاور، برایش امکان توبکتومی فراهم شود. ما این موضوع را مطرح کردیم و تقاضا داریم که تبدیل به قانونی یا طرحی شود. برای این کار موافقت پزشکی قانونی را هم گرفته‌ایم اما ظاهرا این موضوع نیاز به موافقت‌های دیگری هم دارد.» او درباره وضع معتادان و کارتن‌خواب‌ها در محله هرندی هم گفت: «تمام آن منطقه آلوده به انواع ویروس‌هاست. ظرف غذایی که برای این معتادان آورده می‌شود، روی زمین رها است و آلودگی ایجاد کرده. در این منطقه همه به‌خاطر وجود ویروس‌های مختلف، اسهال خونی شده‌اند و مشکلاتشان زیاد است.»
هرمز شاپوری، درمانگر معتادان، سخنران بعدی بود. او به مشکلات کمپ‌های ترک اعتیاد پرداخت و گفت: «در این کمپ‌ها به درمان محرک‌ها و مواد مخدر صنعتی توجه نشده است. از سوی دیگر اغلب افرادی که در مداخلات درمانی نقش دارند تنها به منافع خودشان توجه می‌کنند. مسأله دیگری که وجود دارد این است که سختگیری بی‌مورد و زیاده از حد برخی از نهادها در موارد ضروری درمانگران را با مشکل مواجه کرده است. همچنین نظارت و پایش مناسبی بر برنامه‌های درمانی صورت نمی‌گیرد و مافیای درمان و زد و بندهای موجود افراد جدید را با مشکل مواجه کرده است.»
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر