بیماری "ام اس"، ناشناخته‌ی بزرگ قرن اکتشاف

دو و نیم میلیون نفر در جهان و بیش از ۵۰ هزار نفر در ایران به بیماری "ام اس" مبتلایند. ۲۸ مه روز جهانی این بیماری است. با وجود تحقیقات گسترده هنوز نه علت شکل‌گیری ام اس مشخص است، نه دارویی برای درمانش وجود دارد.

ام آر آی مغز یک بیمار مبتلا به ام اس

معمولا با حس گزگز، مورمور شدن عضله، خواب‌رفتگی، اسپاسم یا ضعف عضله، تاری یا دوبینی یک یا دو چشم‌ شروع می‌شود. اکثر افراد فکر می‌کنند این حس موقتی است، ناشی از خستگی و کار و فشار زندگی است یا بی‌احتیاطی در ورزش. برخی سراغ چشم‌پزشک می‌روند تا چشم‌شان را معاینه کند.
دردها و حس‌ها معمولا چندین روز طول می‌کشد. به طور معمول بیمار نخست به سراغ پزشک عمومی می‌رود؛ آزمایش خون و ادرار و معاینه‌های اولیه چیزی را نشان نمی‌دهد. نه مشکل از چربی خون است، نه از کمبود ویتامین ب یا آهن، نه چشم ضعیف شده و نیاز به عینک طبی است.
بعد باید به مطب یکی از پزشکان متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد. اول معاینه‌ی تخصصی عصب‌ها و واکنش‌هاست و سپس نسخه‌ای که پزشک به دست بیمار می‌دهد تا به سراغ آزمایشگاه و تست "ام آر آی" یا همان "پرتونگاری مغناطیسی" برود.
اگر در نتیجه‌ی "ام آر آی" آسیب و ضایعه‌ای در سیستم مرکزی عصب‌‌های تن یعنی مغز، نخاع و اعصاب چشم مشاهده شود، پزشک می‌تواند با در کنار هم قرار دادن نتیجه‌ی ام آر آی، معاینه‌ی بالینی و دردهای بیمار به نتیجه برسد که آیا او هم یکی از افرادی است که به بیماری "فلج چندگانه" (Multiple Sclerosis) که بیشتر با نام اختصاری "ام اس" (MS) شناخته می‌شود، مبتلا شده است یا نه.
"ام اس" چیست؟
"فلج چندگانه" یا همان "ام اس" نوعی از بیماری‌های التهابی و خودایمنی است. در این بیماری غلاف‌های میلین سلول‌های عصبی تن در مغز و ستون فقرات آسیب می‌بینند.
غلاف‌های میلین نقش محافظت از سلول‌های عصبی تن را دارند. در بیماری "ام اس" این غلاف‌ها آسیب می‌بینند. سلول‌های سالم بدن یکدیگر را به اشتباه به عنوان عامل بیرونی تشخیص می‌دهند و از این رو به هم حمله می‌کنند.
غلاف محافظتی میلین در اثر این حمله‌ها آسیب می‌بیند، گاهی به طور کامل از بین می‌رود و آسیب به سلول عصب هم وارد می‌آید. بیماری "ام اس" سیستم ایمنی بدن را نشانه می‌رود و تخریب می‌کند.
آسیب‌ها گاه به طور موقت منجر به ناتوانی حرکتی یا حسی می‌شوند. در بیشتر موارد هم در طول سال‌ها آسیب تا آن‌جا پیش می‌رود که ناتوانی حرکتی یا حسی در برخی نقاط بدن دایمی می‌شود.
انواع بیماری "ام اس"
بیماری "ام اس" را به چهار نوع تقسیم می‌کنند:
نوع "عودکننده- فروکش‌کننده" که شایع‌ترین نوع این بیماری است. بیشتر مبتلایان به ام اس به خصوص در سال‌های اول ابتلای خود به این بیماری این نوع را تجربه می‌کنند. در این نوع بیماری گاهی عود می‌کند و تمام نشانه‌های آغازین بیماری دوباره برمی‌گردد یا نشانه‌ها و علائم تازه‌ای هم شروع می‌شود.

نزدیک به چهل درصد افراد مبتلا به بیماری ام اس در طول بیماری با نوعی از ناتوانی حرکتی مواجه می‌شوند

بعد از هر دوره‌ی طولانی عود، دوران آرامش نسبی است بدین معنا که برای مدت نسبتا طولانی بیماری عود نمی‌کند و مشکلات ناشی از بیماری چندان آسیبی به بیمار نمی‌زند. معمولا افرادی که این نوع از بیماری را تجربه می‌کنند در هر سال یک یا دو بار عود بیماری را تجربه می‌کنند. هشتاد و پنج درصد مبتلایان به ام اس در ابتدا با این نوع از بیماری مواجه‌اند.
در نوع " پیش‌رونده‌ی ثانویه" بیماری و آسیب‌های ناشی از آن بعد از هر دوره‌ی عود بدتر می‌شود و هر حمله، درد و ناتوانی حرکتی بیشتری را به همراه دارد. خیلی وقت‌ها هم بیمار بدون حملات شدید، رفته رفته ضعیف‌تر می‌شود. این نوع از بیماری را ادامه‌ی نوع اول هم می‌دانند. به طور میانگین نوع عودکننده پیش‌‌رونده معمولا بین ۱۵ تا ۲۰ سال بعد از شروع بیماری سر می‌رسد.
در ام اس "پیش‌رونده‌ی اولیه" بیمار با دوره‌های عود و حملات شدید مواجه نیست، اما بتدریج ضعیف و ناتوان‌تر می‌شود.
ام اس "پیش‌رونده- عودکننده" نوع بسیار نادری از بیماری است که با یک دوره‌ی طولانی حملات شدید و مخرب شروع می‌شود و بیماری در مسیری مداوم پیشرفت کرده و هر عود، آسیب چشمگیری به سیستم ایمنی و سیستم مرکزی عصب وارد می‌کند.
"ام اس"، از ابتدا تا امروز
مثل بسیاری از بیماری‌های دیگر، "ام اس" هم از سال‌ها قبل از این‌که نامی داشته باشد وجود داشته است. با این‌حال از دکتر ژان مارتین شارکو، پزشک فرانسوی، به عنوان کسی که بیماری را شناخت و برای آن نامی انتخاب کرد، نام می‌برند.
دکتر شارکو در سال ۱۸۶۸ بیماری داشت که هیچ‌یک از درمان‌های محدود مغز و اعصاب آن دوران روی او کارساز نبود. وقتی این بیمار جان خود را از دست داد، این پزشک مغز او را بیرون آورد و روی آن مطالعه کرد و برای این بیماری نام "فلج چندگانه" را برگزید.
در سال ۱۹۱۶ یک پزشک اهل اسکاتلند توانست با مطالعه‌ی سلول‌ها زیر میکروسکوپ ضایعه ‌و التهاب نخاعی بیماری را تشریح کند.
در سال ۱۹۳۰ برای اولین ‌بار گروهی از پزشکان این نظریه را مطرح کردند که ایمنی بدن در این بیماری علیه خود عمل می‌کند. این نظریه‌ در ابتدا جدی گرفته نشد، اما حالا ثابت‌ شده است.
در سال ۱۹۴۷ نتیجه یک تحقیق بزرگ دانشگاهی در آمریکا این بود که در آب نخاع مبتلایان به بیماری ام اس نوع نادری از پروتئین وجود دارد. این یافته به پزشکان کمک کرد تا با گرفتن آب نخاع از افرادی که نشانه‌هایی از بیماری را تجربه می‌کنند، بیماری را تشخیص دهند.
دلیل "ام اس" چیست؟
با این‌که تحقیقات متعددی درباره دلایل ابتلا به بیماری ام اس انجام می‌شود، اما هنوز بعد از سال‌ها تحقیق معلوم نیست که علت این بیماری چیست و چرا بعضی افراد به آن مبتلا می‌شوند.

از "ام اس" به عنوان بیماری ناشناخته‌ی بزرگ قرن یاد می‌کنند

با این‌حال پزشکان و دانشمندان نظریه‌هایی در این مورد دارند. برخی می‌گویند مجموعه‌ای از عوامل محیطی مثل عفونت‌های ناشی از باکتری‌ها در کنار عوامل ژنتیکی می‌تواند منجر به بیماری شود.
طبق تحقیقاتی که تا کنون صورت گرفته، با این‌که این بیماری "ارثی" محسوب نمی‌شود، اما احتمال بیشتری وجود دارد که افرادی به این بیماری دچار شوند که در خانواده‌ی خود یک نفر مبتلا به "ام اس" داشته‌اند.
چه کسانی به بیماری "ام اس" مبتلا می‌شوند؟
هر فردی از هر جنسیت و نژاد و در هر سنی ممکن است به بیماری ام اس مبتلا شود. با این‌حال تحقیقات متعددی ثابت کرده که بیماری در میان برخی گروه‌ها رایج‌تر است.
زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می‌شوند.
تقریبا دو سوم مبتلایان به بیماری ام اس در سراسر جهان زن‌اند. با این‌حال بیماری در مردان سریع‌تر پیشرفت می‌کند. هنوز مشخص نیست دلیل این پیشرفت سریع‌تر چیست.
تحقیقات ثابت کرده که میزان دوری و نزدیکی به خط استوا در شکل‌گیری بیماری مهم است. هر چقدر محل زندگی افراد به خط استوا نزدیک‌تر باشد، امکان ابتلای آن‌ها به بیماری کاهش می‌یابد. به همین دلیل است که برای مثال در ژاپن یا مالزی کمترین میزان شیوع این بیماری گزارش شده است.
پژوهشگران با استناد به همین تحقیقات نتیجه گرفته‌اند که آفتاب نقش مهمی در شکل‌گیری این بیماری دارد و کمبود ویتامین در بدن می‌تواند یکی از دلایلی باشد که به شکل‌گیری بیماری منجر می‌شود.
بیشتر مبتلایان در سنین بین ۲۰ تا ۴۰ سالگی به ام اس مبتلا می‌شوند. هرچند ممکن است افرادی هم قبل یا بعد از این سنین به بیماری مبتلا شوند.
ابتلا به ام اس در میان سفیدپوست‌ها بیشتر به چشم می‌خورد. برای مثال مردمان آمریکای لاتین کمتر به این بیماری مبتلا می‌شوند. میزان ابتلا به ام اس در نژاد ریشه گرفته از شمال اروپا و اروپای مرکزی بسیار بالاست.
تحقیقات همچنین نشان داده که این بیماری در میان سیاه‌پوست‌ها هم با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کند. همچنین احتمال ابتلا در افرادی که بعد از ۱۵ سالگی از سرزمین‌های گرم به سرزمین‌های شمالی و سرد مهاجرت می‌کنند، بیشتر است.
چه درمان‌ و را‌ه‌ حلی وجود دارد؟
هیچ درمان قطعی‌ای برای این بیماری وجود ندارد. هنوز حتا معلوم نیست که علت این بیماری چیست و بنابراین دارویی که موجب درمان بیماری شود، شناخته نشده است.
اما داروهایی برای کاهش سرعت و روند بیماری وجود دارد. آمپول‌های "اینترفرون" و پادتن‌های "مونوکولونال" برخی از داروهایی است که به شکل آمپول یا قرص برای بیماران تجویز می‌شود.
طبق آخرین آمار جهانی، دو و نیم میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری "ام اس" مبتلایند. با این‌که برخی محققان می‌گویند ابتلا به ام اس در سال‌های اخیر بیشتر شده، محققان دیگر این نظریه را تایید نمی‌کنند. آن‌ها می‌گویند که این امکان تشخیص بیماری به‌ویژه با استفاده از "ام آر آی" و تحلیل مایع آب نخاع است که بیشتر شده و در نتیجه‌ بیماری بهتر تشخیص داده می‌شود.
دکتر حسین پاکدامن، رئیس انجمن "پزشکان متخصص مغز و اعصاب ایران"، می‌گوید در ایران ۵۰ هزار نفر به بیماری ام اس مبتلایند و موارد ابتلا در شهر اصفهان از سایر نقاط کشور بیشتر است. اصفهان به "پایتخت ام اس خاورمیانه" معروف است و معلوم نیست به چه دلیلی میزان ابتلا به بیماری در این شهر بسیار بالاست.