علم شناخت مواد مخدر و روان گردانها /The official blog of Dr Yazdanniaz : آگاهی، نگرش و عملكرد دانش آموزان در مورد اكستازی

آگاهی، نگرش و عملكرد دانش آموزان در مورد اكستازی

مقدمه

موضوع مواد مخدر، يكي از مسائل مهم و جدي در سطح بين المللي است كه از جنبه هاي مختلف اقتصادي، اجتماعي، سياسي و ... نگاه هاي مختلفي را به خود معطوف كرده است. سوء مصرف مواد الگوي غير تطابقي مصرف مواد است كه با بروز مشكلات مكرر اجتماعي همراه است.

بر اساس مطالعات انجام شده، اين ماده موجب تغيير در سطح هوشياري شده و تمايلات عاطفي و احساسي فرد را افزايش مي دهد. اين دارو به طور موقت با رهاسازي از اضطراب و افسردگي همراه است و در مقوله هاي ادراكي، تصوير ذهني بدن و احساس فرد نسبت به خود تغييراتي را ايجاد مي كند. در میان مواد مخدر صنعتی و سنتی، انواع جدیدي از آنها تولید شده و جایگاه خود را در میان جوامع پیدا می کنند. در میان موادمخدر، ظهور قرص هاي روانگردان اکستازيخطر جدیدي است که طرفداران ویژه اي میان نوجوانان و جوانان دارد. این درحالی است که ذهنیتی که درباره خطرات قرص هاي مذکور وجود دارد، مانند سایر مواد مخدر نیست. بنابراین جوانان با سرعت بیشتري به استقبال آن می روند، در حالی که نمی دانند مصرف قرص هاي روانگردان نیز آینده اي مشابه سایر مواد مخدر براي آنان رقم خواهد زد. (كاپلان،1382،ص21)

بنا به گزارش دفتر مواد مخدر و جرم سازمان مللدر سال 2004 ميلادي تعداد مصرف كنندگان انواع مواد مخدر رقمي حدود 185 ميليون نفر برآورد شده است كه 3 % جمعيت جهان را شامل مي شود و در اين بين مواد محرك از نوع (آمفتامين ها و متاآمفتامين ها و اكستازي) با مجموع 30ميليون نفر مصرف كننده در رديف دوم مصرف قرار دارد (ا..وردي پوروهمکاران،1386 ،ص36) و در اين بين اكثر مصرف كنندگان اكستازي در جهان در گروه سني 18 تا 25 سال و پس از آن در گروه سني 12 تا 17 سال قرار دارند (علي محمدزاده،1383 ،ص21). اتفاقات متفاوتي امروزه روند مصرف را با گذشته متفاوت كرده است كه مي توان به كاهش متوسط سن مصرف كنندگان نسبت به سالهاي قبل از يك طرف و پيدايش مواد مصرفي جديد مانند مواد صناعي در بين مصرف كنندگان از طرف ديگر اشاره كرد (سيد فاطمي،1387،ص44). در همين راستا، علت تمايل به مواد مخدر صنعتي را مي توان در فراگير شدن قوانين تشديد مجازات در قبال ورود و عرضه مواد مخدر طبيعي در دنيا و گراني و محدود شدن دسترسي به آنها)كلدي، 1387،ص65) و همچنين سهولت ساخت، دسترسي و استفاده از مواد محرك، ابهام والدين و دولت نسبت به پيامدهاي منفي آنها و عدم اهتمام جدي براي طراحي و اجراي برنامه هاي پيشگيري كننده جستجو كرد (دهقاني، 1383،ص85).

در سال 1390، در جلسه اي که با اعضاي ستاد مبارزه با مواد مخدر برگزار شد، اطلاعات و آماري در مورد اعتیاد دانش آموزان داده شد. این گزارش به قدري نگران کننده بود که در این جلسه اعلام شد : "رواج مواد مخدر صنعتی در بین دانش آموزان، در وضعیت هشدار دهنده قرار دارد"(صرامی؛1391،). در این راستا سازمان هاي رسانه اي و اطلاع رسانی در یک پروژه ملی می توانند در تقویت نگرش منفی نسبت به مصرف مواد غیر قانونی از طریق دادن اطلاعاتی بر ضد مواد با هم همکاري داشته باشند. نتایج حاصل از آن، نگرش منفی نوجوانان نسبت به مصرف کنندگان مواد باشد و میزان کمتري از مصرف را در میان دوستان خود گزارش بدهند(هاوکینز، 1992 ،ص104). بنابراین، افزایش اطلاعات و دانش نسبت به مواد مخدر می تواند احتمال ایجاد نگرش منفی نسبت به مواد مخدر را افزایش دهد. بر اساس داده هاي دارو شناختی و علمی، براي حفاظت از جامعه باید مواد خطرناك را دسته بندي کرد .

با توجه با ساختارجوان جمعيت فعلي كشورمان و فراهم بودن بسترهاي لازم براي شيوع اعتياد در بين جوانان، بالطبع بايد راهكار مناسبي جهت مصون سازي جوانان و نوجوانان پيدا كرد و آن بالا بردن سطح آگاهی پيشگيري از اعتياد است (باروني،1385،ص49). از آنجايي كه اقدام به مصرف مواد پديده پيچيده اي است كه عوامل متعددي فرهنگي، اجتماعي و فردي در بروز آن نقش دارند،بالا بردن سطح آگاهی و نگرش و بهره گيري از هر برنامه آموزشي پيشگيري كننده با تكيه بر مهارت هاي مقاومت در برابر سوء مصرف مواد مخدر بايستي با تأكيد برآموزش تغيير رفتار و براساس برنامه ريزي هاي آموزشي اثربخش انجام گيرد (اله.. وردي پور،1386،ص38). بدين منظور اين تحقيق با هدف تعيين آگاهي، نگرش و عملكرد دانش آموزان، در خصوص پيشگيري از مصرف اكستازي در دبيرستان هاي دولتي یکی از شهرها در سال تحصيلي1391-1390انجام شده است و نتايج بدست آمده از اين مطالعه قادر به افزایش مصونيت رفتاري براي پيشگيري اوليه از سوء مصرف مواد در ميان جوانان است.

بیان مسئله

مصرف مواد مخدر و عوارض پردامنه و ناخوشايند آن از مهم ترين دغدغه هاي فكري و يكي ازناگوارترين آسيب هاي اجتماعي عصر حاضر است. اعتياد به عنوان يك بحران اجتماعي و پديده شوم و خانمان سوز، باعث بروز مخاطرات و مرگ و ميرهاي فراوان انساني در سطح جهان مي شود(حسيني و فقيهي،1384 ،ص3 ). با ارتباط مصرف مواد و رفتارهاي اعتيادآميز با ساير انحراف ها وكژرفتاري ها از يك سو و از سوي ديگر پيوند ناگسستني آن با مشكلاتي نظير انواع اختلالات رواني، فرار از منزل، پرخاشگري، خشونت در رفتارهاي اجتماعي، دزدي و ارتكاب بزه، افت و بي علاقه شدن به تحصيل، اقدام به خودكشي و فحشا اشاره به اهميت توجه دوباره و تعمق در اين مسأله دارد. افزايش جمعيت جوان، ميزان آسيب پذيري جوامع را به لحاظ مصرف مواد مخدر مصنوعي مضاعف نموده است زيرا جوانان امروزي يا به منظور حس كنجكاوي خود به دنبال هم گرايي با روند تحولات اجتماعي جهاني و هويت يابي و يا براي رهايي از فشارهاي اجتماعي، فرار از مشكلات و مسئوليت ها به سوي مصرف انواع مواد مخدر به ويژه مواد مصنوعي به ويژه مواد محرك از نوع آمفتامين ها پناه مي برند (آبايان،1384،ص51 ).

آمفتامين ها دسته مهمي از مواد روانگردان شيميايي هستند كه در طبقه بندي مواد مخدر در گروه محرك هاي سيستم عصبي مركزي قرار مي گيرند.

يكي از مشتقات اين طبقه كه در چند سال اخيردر بازارهاي غير قانوني ايران به فروش مي رسد، اكستازي يا آدام است كه به نام قرص هاي شادي آور و با نام شيميايي متيلين دي اُكسي مت آمفتامين 3 و 4 يا MDMAرواج يافته است.

اين ماده كه ساختار شيميايي مشابه تحريك كننده مت آمفتامين و توهم آورمسكالين، خواص محرك سيستم عصبي مركزي و توهم زايي را توأماً دارا است. به صورت قرص هاي جويدني، كپسول، فرم تدخيني و تزريقي مصرف شده و استعمال آن در مهماني هايي موسوم به راواز دهه 80 ميلادي به بعدمرسوم شد(فرهود و عدالت، 1385،ص3 ). همزمان با این بحران رقص هاي طولاني مدت همراه با موزيك هاي تند جهت به دست آوردن انرژي لازم، احساس سرخوشي، افزايش شديد خوب بودن، افزايش تمايل در برقراري ارتباط با ديگران، افزايش هوشياري و درك بهتر موسيقي و..در این مهمانی ها موجب مصرف این ماده می شد. جوانانی كه مواد روانگردان استفاده مي كنند، باور ندارند كه اين مواد اعتيادآورند و اغلب اثرات مثبت پس از مصرف سبب گرايش مجدد آنهابه سوي اكستازي مي شود. اكستازي عوارض بي شماري دارد، آثار افزایش فعالیت عصبی خود مختار، طپش قلب، افزايش فشار خون و حرارت، تعريق و دندان قروچه، توهم، تاري ديد، حملات هراس و بعضاً پسيكوز و... از جمله آثار منفي آن هستند (كالنت،2001،ص56) كه در نهايت مي توانند منجر به زوال هشیاری و مرگ فرد شوند.

امروزه اكستازي به عنوان ارزان ترين ماده اعتيادآور در آمريكا و اروپا شناخته شده است كه مصرف آن در نقاط مختلف جهان در حال افزايش بوده و به خصوص در ميان نسل نوجوان و جوان طرفداران بسياري دارد (فرهود و عدالت، 1385 ،ص7) و گفته مي شود كه سوء مصرف آن به صورت يك همه گیری خاموش درآمده است. طبق آمارهاي موجود در فاصله سال هاي 1998 تا 1999 موارد مرگ ناشي از مصرف اكستازي400 درصد افزايش يافته است.

به طوري كه كه سن اكثر قربانيان زير 25 سال بوده است (سايت تخصصي پزشكي، 1385). آمارها نشان مي دهند كه8/2 ميليون نفر از جوانان سراسر دنيا حداقل يك بار در طول عمر خود از اين ماده استفاده كرده اند. در آمار ارائه شده توسط مركز ملي مطالعه سوءمصرف مواد در آمريكا، اكستازي، به عنوان يكي از شايع ترين موادسوء مصرف در اين كشور محسوب مي شود. در مطالعه اي كه در سال 1987 در دانشگاه استانفورد آمريكا انجام شد،39 % افراد مصاحبه شده، سابقه مصرف اكستازي را داشتند. بر اساس يك مطالعه در سال 2001 در استراليا،1/6%افراد بالاي 14 سال سابقه مصرف اين ماده را داشتند، به طوري كه بعد از حشيش و آمفتامين، اكستازي، سومين ماده غير مجاز مورد استفاده دراستراليا است. در ايران، از آن جا كه مطالعات وسيعي در زمينه اين مواد انجام نشده است، هيچ آمار رسمي منتشر شده اي از تعداد مصرف كنندگان قرص هاي توهم زا و مواد اعتيادآور صنعتي وجود ندارد ولي طبق تخمين دبيركل ستاد مبارزه با مواد مخدر 45 تا 50 هزار مصرف كننده اكستازي در ايران وجوددارد (فرهود و عدالت،1385 ،ص6) كه با توجه به شواهد موجود بسيار كم تر از ميزان واقعي است؛ ازسوي ديگر در سال هاي اخير با وجود شبكه هاي اينترنتي و تبليغات ماهواره اي، كه در پاره اي ازموارد حتي مصرف اين مواد را تبليغ مي كنند، ميزان گرايش نوجوانان و جوانان ايراني به رفتارهاي پرخطر به سرعت در حال افزايش است.

نتایج تحقیق لطیفی وهمکاران(1389)در مورد سنجش سطح آگاهی نوجوانان از عوارض اصلی قرص هاي روانگردان بر روي دانش آموزان دبیرستانی مشخص شد، آگاهی دانش آموزان از تمام عوارض سوء قرص هاي روانگردان بسیار پایین است. مثلا 82 درصد آنها می دانستند که توهم یکی از نشانه هاي اصلی مصرف قرص اکس است اما 70 % دانش آموزان اطلاعات دقیق تري درباره علائم دیگر مصرف قرص نداشتند. همچنین در پژوهش ذوالفقاری وهمکاران(1387) نتايج نشان داد كه بيشترين درصد دانش آموزان 41% آگاهي پايين و7/55%عملكرد خوب در خصوص پيشگيري از مصرف اكستازي دارند. در مطالعه ی دیگری نیزدر رابطه با وضعیت سوء مصرف مواد محرک و توهم زادر دانشجویان نتایج نشان داد که 18درصد از دانشجویان مصرف متآمفتامین (شیشه) و 8/5 درصد مصرف اکستازی و 4/8 درصد مصرف لیزرژیک اسید دیاتیلآمید (LSD) را درطول عمر خود، تجربه کردهاند. با توجه به ميزان بالاي مصرف مواد روانگردان در ايران، گستردگي جمعيت نوجوان در هرم جمعيتي كشور، اهميت سلامت دوره نوجواني در وضعيت سلامت سنين بعدي، آسيب پذيري اين گروه سني در گرايش به رفتارهاي پرخطر و افزايش نگران كننده سوء مصرف اكستازي در ميان آنان، ضرورت اجراي اقدامات مناسب در جهت پيشگيري بيش از پيش احساس مي گردد (پرويزي وهمكاران، 1383،ص251 ). از اين رو، با افزايش گرايش به مواد اعتيادآور صنعتي، مداخله گروه هاي مختلف اجتماعي خصوصاً كادر بهداشت و درمان جهت تحقق پيشگيري، اهميت بسياري دارد. يكي از اعضاي مهم جامعه دانش آموزان هستند كه با آگاهي يافتن از دانش، نگرش و رفتار افراد در معرض خطر مي توانند درجهت اجراي رويكردهاي پيشگيرانه، از جمله كمك به مسئولان ذيربط در تدوين برنامه هاي مناسب آموزشي نقش مهمي را در ارتقاء سطح سلامت جامعه بر عهده داشته باشند. بدين منظور اين تحقيق با هدف تعيين آگاهي، نگرش و عملكرد دانش آموزان، در خصوص پيشگيري از مصرف اكستازي انجام شده است.

اهمیت وضرورت پژوهش

اعتیاد پدیدهای روانی اجتماعی است که نمیتوان آن را تنها با اتکا به روشهای قهرآمیز، کنترل یا ریشهکن نمود و این کار به تدابیر علمیتری نیازمند است. مطالعات نشان داده است که تعامل میان ساختار شخصیتی افراد با محیط، اختلالات عملکردی روانشناختی و اثرات شیمیایی دارو بر رفتار در مجموع از عوامل اثرگذار بر این پدیده هستند. ابتلا به بیماری روانی نیز در پژوهشهای زیادی همواره به منزلهی یک عامل خطر مصرف مواد گزارش شده است. در همین راستا، پژوهشهای انجام شده بر روی دانشجویان نشان از شیوع 28 % یکی از اختلالات افسردگی اساسی،سازگاری و یا اضطرابی میدهد. در سایر مطالعات انجام شده بر روی نوجوانان و جوانان ایرانی نیزعواملی همچون پایین بودن اطلاعات و سطح آگاهی، زندگی در اماکن بدون نظارت خانواده مثل خوابگاه و .. جنس مذکر، مقطع تحصیلی زیر دیپلم و سطح بالای درآمد خانوار (پورغلامی،1380،ص14) به عنوان عوامل پیشبینیکنندهی مصرف مواد محرک و توهمزا گزارش شده است. جوان بودن جامعه ايران و وضعيت خاص شهر نشيني گرايش به اين گونه مواد را افزايش مي دهد. سود آوري تجارت و خريد و فروش اين گونه مواد، عدم شناخت و اطلاع مردم و مامورين دولتي با طيف و گستره اين مواد، مصرف آسان، دسترسي آسان به آنها ،جذاب بودن اقلام دردسترس اين مواد، پنهان بودن سوء مصرف اين مواد در بين سوء مصرف كنندگان به جهت عدم وجود آثار جسماني بارز، عدم وجود قوانين محدود كننده و مجازاتي چشمگير، قابليت مصرف آسان، همگي از عواملي هستند كه گرايش به اين گونه مواد را افزايش داده است. از طرف ديگر عدم وجود آمار از ميزان شيوع و بروز اين گونه مواد در كشور ايران باعث شده است كه امكان برنامه ريزي و اتخاذ تدابير مقابله اي از مسئولين سلب شود. بيشترين طيف مورد تهاجم از سوي اين داروها بخش جوان و نوجوان جامعه را شامل مي شود لذا طيف دانش آموز و يا دانشجوي ما به شدت از سوي اين مواد تهديد مي شوند در صورتي كه طرحي براي مقابله با آنها آماده نگردد اين احتمال وجود دارد كه بخشي از قشر جوان و نوجوان جامعه پس از برخورد بااسترس هاي خانواده و جامعه و مشكلات فردي همچون مسائل تحصيلی، نداشتن فضاي مناسب براي مطالعه، نداشتن امكانات كافي براي تهيه وسايل درسي وكمك درسي وغيره متوسل به اين گونه مواد گردند(لطیفی،1389،ص34). با این حال شرط لازم برای هر نوع برنامهریزی، آگاهی از شرایط موجود و شناخت وضعیت کنونی مصرف مواد در میان نوجونان است. در همین راستا، کارشناسان بر این باورند که بررسیهای همهگیریشناسی، نخستین گام در طراحی برنامههای پیشگیرانه است (سعیدی،1382،ص25). با توجه به این که شمار بررسیهای انجام شده در زمینهی همهگیرشناسی مصرف مواد در نوجوانان ایرانی کم است، در پژوهشهای اندک انجام شده نیز برخی نارساییهای روش شناختی وجود دارد و کمتر از شاخصهای شیوع مصرف مواد، مطابق با ملاکهای فعلی برآورد شیوع یعنی شیوع در طول عمر، سال گذشته و ماه گذشته که در انجام این پژوهش مورد توجه بوده، استفاده شده است. در بررسي چهار دهه تحقيقات شيوع شناسي که در زمينه اعتياد و سوء مصرف مواد مخدرو داروهاي روانگردان در ادوار گذشته در كشور به مرحله اجرا در آمد، نتايج بررسي هاي انجام شده، نشان داده كه آمار اعتياد طي چهار دهه اخير در نوسان بوده است. يافته هاي حاصل از چهار دهه تحقيقات شيوع شناسي اعتياد در ايران نشان مي دهد كه با توجه به حجم تهديد مواد مخدر و روانگردان ها و شيوع اعتياد در كشور و به تبع آن تغيير جنسيت، تاهل، سن، شغل و تحصيلات معتادا ن، توجه كافي نسبت به تحقيقات شيوع شناسي مصرف و سوء مصرف مواد در جمعيت عمومي، دانش آموزان، دانشجويان و...صورت نپذيرفته است. از آن جایی که عوامل ایجادکننده اعتیاد متعدد میباشند، شناسایی کامل این عوامل و بالا بردن سطح آگاهی ونگرش نوجوانان در هر منطقه به موثر بودن فعالیتهای پیشگیری کمک خواهد کرد. گسترش پرشتاب مصرف مواد و مشکلات وابسته به آن در جمعیت نوجوان و وجود مواد آزمایشگاهی مانند متآمفتامین و پیامدهای زیان بار آن چون بیانگیزگی و افت تحصیلی، بیماریهای جسمی و روانی، خودکشی، رفتارهای پرخاشگرانه، احساس بیهویتی و رفتارهای جنسی پرخطر ، ضرورت برنامهریزی و تدوین راهکارهای مداخلهای پیشگیرانه را در موسسات آموزشی نشان میدهد. از طرف دیگر به دلیل تغییر الگوی مصرف مواد و همچنین ورود مواد آزمایشگاهی و صنعتی جدید و استقبال نوجوانان وجوانان از این مواد، انجام تحقیق و پژوهش در این عرصه، ضروری به نظر میرسد. بنابراین، مطالعهی حاضر با هدف ارزیابی نگرش،آگاهی وعملکرددر میان دانش آموزان انجام شد(صفا وهمکاران،1391،ص38).

تعریف مواد مخدر

مفهوم مواد مخدر از کلمه فرانسوي drogue به معنی مواد خشک گرفته شده است یعنی اکثر دارو هایی که زمانی از گیاهان خشک به دست آمده اند. به طور کامل شیوه قانع کننده اي براي توضیح اینکه یک ماده مخدر است یا خیر، وجود ندارد، مانند تفاوت هاي میان آب، مایعات ویتامین دار و پنیسیلین بنابراین برخی تصور می کنند که آن را جزو مواد شیمیایی یا مواد مصرفی قلمداد کنند. نورمن میلر ( 1995) از به کار بردن مفهوم مصرف مواد مخدر اجتناب می کند و به جاي آن اعتیاد را با ویژگی هاي زیر توصیف کرده است:

-1 مشغله ذهنی: معتاد به سطح بالاي دستیابی به مواد مخدر نسبت داده می شود. روابط اجتماعی و شغل، درجستجو براي مواد مخدر و پیامدهاي مصرف این مواد به خطر می افتد.

-2 بی ارادگی: معتاد علیرغم پیامدهاي نامطلوب جدي، به مصرف مواد مخدر ادامه می دهد. وي اغلب رابطه میان پیامدهاي نامطلوب و مصرف مواد مخدر را نادیده می گیرد.

-3 بازگشت: در برابر پیامدهاي نامطلوب، معتادان، مصرف مواد مخدر را قطع می کنند اما به تدریج به استفاده غیر طبیعی بازمی گردند. تصور دنیس دونووان ( 1988 ) از اعتیاد، الگوي رفتاري پرخاشگرانه و پیچیده با داشتن اجزاي رفتاري، جامعه شناختی، روانشناختی و زیست شناختی می باشد. مجموعه اي که این رفتار را از سایر رفتارها جدا می کند، به طور چشمگیري آسیب هاي مربوط به آن یعنی،بی ارادگی فرد براي ادامه آن و کاهش توانایی براي اعمال کنترل شخصی بر آن می باشد. این الگوي رفتاري علی رغم اثرات منفی، روي عملکردهاي اجتماعی، روان شناختی و فیزیکی افراد نیز اثر می گذارد (زکریایی،1388،ص18 ).

مروري بر نظریه های مطرح در حوزه مواد مخدر

از زمانی که موادمخدر به عنوان یک مساله اجتماعی شناخته شده، کوشش هایی جهت تبیین این نکته صورت گرفته است. برخی معتقدند که این امر ریشه هاي ژنتیکی دارد. برخی معتقدند که یک مشکل رفتاري است. برخی معتقدند که عوامل طبیعی، تعیین کننده است. عده اي هم آن را در یک بافت فرهنگی بررسی می کنند. عده اي دیگر آن را واکنش سازگاري فردي می دانند. برخی نیز آن را یک بحران شخصیتی می بینند. این در حالی است که برخی دیگر، آن را موضوعی روان شناختی می دانند (زکریایی، 1388،ص23). با تمام این احوال اگرچه نظریه هاي زیادي درباره مواد مخدر توسط این رشته ها ارایه شده است و ممکن است که اینها رقیب یا متضاد یکدیگر به نظر برسند اما بررسی ما بر خصلت تکمیلی آنها تاکید دارد. یعنی هر یک تبیین خاصی براي مصرف مواد وراهکارهاي درمانی آن، ارایه می کنند لذا دراین تحقیق پیش از ارایه چارچوب نظري، ابتدا نظریه ها و اظهارنظرهاي موجود درباره اعتیاد بررسی می شود تا از نقطه نظرات اندیشمندان در این زمینه بهره گیریم. از آنجایی که اعتیاد و استفاده از مواد روانگردان ناهنجاري جدید جوامع محسوب می شود، لذا می توان از نظریه هاي انحرافات اجتماعی نیز در این زمینه استفاده کرد. از سوي دیگر از آنجا که کار اصلی این پژوهش بررسی میزان سنجش آگاهی وشناخت قرص هاي روانگردان است، از نظریه هاي مربوط به جامعه شناسی معرفت نیز استفاده شده است تا از تلفیق مجموعه اي از نظریه هاي مطرح شده، بتوان چارچوب نظري منسجمی را ارایه داد.

عوامل خطر ساز مصرف مواد مخدر

عوامل بین فردي	عوامل رفتاري روانی	عوامل زیستی ژنتیکی
مصرف مواد مخدر توسط والدین و افراد خانواده	مسائل رفتاري مزمن/قبلی	استعداد وراثتی براي مصرف مواد مخدر
دیدگاه هاي مثبت خانواده نسبت به مصرف مواد مخدر	شکست هاي تحصیلی	آسیب پذیري روانی، فیزیکی در مقابل اثرات مواد
عملکردهاي مدیریتی خانواده هاي نامنسجم/فقیر	تعهد کم به مدرسه
تضاد و فروپاشی خانوادگی	بیگانگی
طرد از سوي همسالان	طغیان
رابطه با همسالان مصرف کننده	نگرش هاي مساعد به مصرف مواد مخدر

در حوزه جامعه شناختی نیز نظریه هاي متعددي وجود دارد که از آن جمله می توان به نظریه هاي آنومی، سازگاري، پیوندافتراقی، کنترل اجتماعی و غیره اشاره کرد که به تبیین مصرف مواد مخدر می پردازند. به عنوان مثال در نظریه آنومی می توان اینگونه به موضوع مورد بحث پرداخت که آنومی عبارت است از یک وضع اجتماعی که از خصوصیات آن فقدان هنجار یا دست کم، ضعیف شدن هنجارها که توسط امیل دورکیم (1917-1858)براي توصیف وضعیت اجتماعی غیرطبیعی به کاربرد شده که در آن انسجام اجتماعی به وسیله بحران هایی از قبیل رکورد اقتصادي، تضعیف می شود. این بحران ها باعث می شود فرد بدون درنظر گرفتن جامعه به دنبال منافع شخصی خود باشد. فشاري که منجر به آنومی می شود، به چهار شیوه، توسط افرادي که آن را تحمل می کنند، جواب داده می شود که عبارتند از: همنوایی، طغیان، بدعت گرایی و گوشه گیري .بر اساس نظریه سازگاري نیز بروس الکساندر، وابستگی بی اختیار به مواد مخدر را در مقابل مصرف سرسري یا تفننی، به صورت کارکردي در نظر می گیرد. بدین گونه که رفتار معتاد تلاش جهت مواجهه با شکست ناشی از همبستگی است. یعنی شکست در دستیابی به انواع تایید اجتماعی، شایستگی، اعتماد به نفس و استقلال شخصی که حداقل انتظارات افراد در جامعه است (زکریایی، 1384 ،ص201). یا در مودر نظریه پیوند افتراقی نیز باید گفت که این نظریه جزو نظریه هاي یادگیري است که بر اساس آن، رفتار مجرمان، آموخته می شود و یادگیري اساسی در درون گروههاي نخستین رخ می دهد. یادگیري موثر، وابسته به میزان، شدت، فراوانی و مداومت ارتباط است. با توجه به مصرف مواد مخدر، پیوند افتراقی طبق این دیدگاه، رفتارهاي انحرافی برآمده از محیط اجتماعی، تاثیر زیادي بر افراد دارند.

نظریه هاي دیگري همچون برچسب زنی و کجروي فرهنگی هستند که به نوعی قابلیت تبیین مصرف مواد مخدر و گرایش به آن را دارند. چین و همکارانش ( 1964 ) می نویسند: پسرانی که معتاد می شوند به طور قطع با خرده فرهنگ بزهکاري ارتباط داشته اند. اینکه آنها مصرف مواد را به طور منظم شروع کنند، نشانگر دوستانی است که در زندان، کانون اصلاح و تربیت بوده یا مجازات تعلیقی داشته اند، آنان دریافتند که بدون استثناء معتاد بودن از خانواده هاي فاقد پدر یا سلطه هاي پدرانه، بیرون میآیند (زکریایی،1384،ص302) علاوه بر نظریه های مطرح شده،نظريه هاي متعدددیگری در زمينه نقش باورها و عقايد نوجوانان و جوانان در مورد عوارض ناشي از مصرف مواد مخدر، به منزله عاملي براي شروع مصرف مواد مطرح شده اند كه غالب آنها بر اين دو فرضيه استوارند: اساسي ترين دليل نوجوان در مصرف مواد، انتظارات و برداشت هاي او درباره مواد مخدر است، عواملي نظير صفات شخصيتي نوجوان يا ارتباط با همسالاني كه مواد مخدر مصرف مي كنند، بر شناخت، ارزيابي و تصميمات وي در مورد مواد مخدر اثر مي گذارند (بهرامي،1383،ص45 ).

از ميان نظريه هاي فوق، تئوري عمل منطقي توسط فيشبن و آجزن (1975)مطرح شد كه با توجه به باور محور بودن آن در تبيين عوامل سوءمصرف مواد مخدر، مي تواند از ساير نظريه ها مؤثرترباشد. اين تئوري بر اين فرض استوار است كه افراد به طور منطقي عمل مي كنند. آنها كليه اطلاعات در دسترس درباره رفتار هدف را جمع آوري و به طور منظم ارزيابي مي كنند، همچنين اثر و نتيجه اعمال را در نظر مي گيرند، سپس بر اساس استدلال خود تصميم مي گيرند كه عملي را انجام دهند يا انجام ندهند (پيكارانين و همكاران،2004 ). نگرش نسبت به رفتار، ارزشيابي مثبت يا منفي در مورد انجام يك رفتار مي باشد كه از دو زيرسازه باورهاي رفتاري و ارزيابي از نتايج رفتار (پاسخ ارزيابانه صريح نسبت به نتيجه ) كه باعث حصول نگرش نسبت به رفتار مي شوند، تشكيل شده است (حيدرنيا،1382،ص23). افراد غالبا بر مبناي ادراكاتشان از آنچه كه ديگران فكر مي كنند بايد انجام دهند، عمل مي كنند و قصد آنها جهت پذيرش رفتار به صورت بالقوه، متأثر ازافرادي است كه ارتباطات نزديكي با آنها دارند(ماتيزون ،1991) در تئوري عمل منطقي، هنجار ذهني فرد، حاصل ضرب باورهاي هنجاري (انتظارات درك شده از طرف افراد يا گروه هاي مرجع خاص) در انگيزه پيروي (تمايل به راضي ساختن ديگران ) براي انجام رفتار هدف با وجود اين انتظارات مي باشد؛ در اين صورت اگر فرد معتقد باشد، چه درست و چه غلط، كه دوستان صميمي و اعضاي خانواده ، مصرف آزمايشي مواد را تأييد مي كنند، فشار زيادي را در استفاد ه از مواد در خود احساس مي كند، همچنين اگر او شيوع مصرف آزمايشي مواد را ميان همسالان و بزرگسالان(به طوركلي ) بيش از آنچه كه هست تخمين بزند، باز هم تحت فشار رواني براي مصرف مواد قرار مي گيرد(ديويس،1989 ). قصد رفتاري، بيانگر شدت نيت و اراده فردي براي انجام رفتار هدف است (موريس و ديل ون،1997). رابطه قصد رفتاري با رفتار نشان مي دهد كه افراد تمايل دارند در رفتارهايي درگير شوند كه قصد انجام آنها را دارند؛ بنابراين رفتار هميشه بعد از قصد رفتاري و متصل به آن است (كنر و آرميتاج،1998 ).

آشنایی با مواد مخدر صنعتی

امروزه سوء مصرف مواد و اعتياد در اغلب كشورها آسيبي اجتماعي، بهداشتی، اقتصادي و فرهنگي تلقي و به عنوان يك پديده ويرانگر و مخرب موجب نگراني هاي جدي گرديده است.اينك پس از طي چندين سال فعاليت ارگان ها و دستگاه هاي مرتبط با اعتياد، بازنگري هدفمند در جهت بهبود سيستم مبارزه با مواد مخدر با تاكيد برفعاليت ها در زمينه كاهش تقاضا به عنوان يك راهكار جديد و موثر در كنارديگر فعاليت ها مورد توجه قرارگرفته است. در اين ميان سوء مصرف مواد صناعي اعتيادآور به جهت اينكه عمدتاً قشرجوان جامعه را هدف قرار مي دهد و داراي چهره پنهان در جامعه است، ازاهميت ويژ ه اي برخوردار است.گرچه ما در مقايسه با ساير كشورها، با مشكلات كمتري از نظر شيوع مواد مخدر صنعتی مواجه هستيم، اما به دليل عدم آگاهي و شناخت از طيف و گستره اين مواد و عدم شناسايي منابع جهت ثبت وگردآوري اطلاعات مربوط به سوء مصرف آنها و نيز فقدان تجهيزات آزمايشگاهي جديد در شناسايي مواد صناعي و يا آثار آنها بر بدن درمعرض سوء مصرف مواد مذكور هستيم. تحقق مراحل بعدي مقابله با اين گونه مواد بسيار سودمند خواهد بود. مواد صنعتي شيميايي شامل يكسري از مواد مصنوعی موثر بر سيستم اعصاب مركزي بوده وداراي اثرات تحريك كنندگي و يا توهم زايي و يا هر دو است. اين دسته از داروها به اسامي مختلفي نام برده مي شوند كه شامل illicit club drugs ، designer drugs و synthetic drugs است. نام گذاري اين دسته از داروها روز به روز دچار دگرگوني مي شود كه اين به دليل ماهيت ساختاري اين داروها بوده، به طوري كه با اندكي تغيير داروهاي جديدتري با اثرات متفاوت برسيستم اعصاب مركزي توليد مي گردد. اين داروها طيف وسيعي از مواد را دربر مي گيرد. اين دسته از داروها به دليل اينكه اختلال در ادراك و خلق ايجاد مي كنند، تحت عنوان داروهاي روانگردان نيز ناميده مي شوند. امروزه برخي از اين داروها از جمله آمفتامين ها و تركيبات وابسته به آن به عنوان مهم ترين دسته از داروهاي صنعتي و شيميايي مورد سوء مصرف درتمام جهان شناخته شده است. اين تركيبات گرچه قدمت طولاني دارند ولي مساله سوء مصرف آنها پديده اي نوپاست. برخي از تركيبات اين دسته مثل آلكالوييدهاي افدرين كه از گياهي به نام Ephedra mahuang استخراج مي شود، در 5000 سال قبل در چين مورد استفاده قرار مي گرفته است. اولين سنتز شيميايي اين مواد در سال 1887 صورت گرفت و تحقيقات مربوط به داروشناسي اين مواد در سال 1930 شروع گرديد. در ابتدا اين مواد در درمان آسم و التهاب مخاط هاي بيني مورد استفاده قرارمي گرفت و حتي به صورت داروي استنشاقي در سال 1932 به نام Benzedrine Nasal Inhaler درايالات متحده وارد بازار دارو شد. سوء مصرف آمفتامين ها به سرعت گزارش شد، به طوري كه در سال 1936 ادعاهايي مبني براينكه اين مواد توانايي شعوري را افزايش مي دهد، دريافت گرديد. سوء مصرف اين مواد تا جنگ جهاني دوم نيز ادامه يافت و نيروهاي متحدين به عنوان اهرم قدرت از آن جهت جنگ استفاده نمودند. اثرات اعتياد آوري اين داروها موقعي تشخيص داده شد كه استفاده از تركيبات آمفتامين ها در ژاپن و سوئد پس از جنگ جهاني دوم به صورت همه گير در آمد. سوء مصرف اين مواد ابتدا جهت كاهش اشتها و به عنوان محرك و نيروزايي بود ولي بعداً جهت مصارف تفريحي مورد سوء مصرف قرار گرفت و سوء مصرف كنندگان از آن به عنوان عوامل نشئه آور استفاده كردند. از سال 1970 ساخت و توزيع اين داروها به شدت تحت كنترل ومراقبت دولت ها قرار گرفت. باكنترل و مراقبت درساخت اين تركيبات، ورود غير قانوني اين مواد به داخل كشورها افزوده شد و به نام هاي مختلف خياباني دربازارهاي سياه عرضه گرديد. در طي چند سال اخير باتوجه به اوضاع فعلي و تحولات سريع در منطقه، توام با تغيير الگوي مصرف، زمينه مساعدي را فراهم ساخته تا بازار مصرف اين قبيل داروهاي اعتياد آور كه هم از نظر حمل و نقل و هم از نظر مصرف راحت تر هستند، فراهم شود(منصوریان،1385،ص2).

همه گيرشناسی انواع مواد صنعتی در دنيا

تخمين ميزان بروز و شيوع سوء مصرف مواد صنعتي و شيميايي مشكل است. تشخيص آزمايشگاهي وتست هاي غربالگري موثري براي رديابي اكثر اين مواد وجود ندارد و بنابراين تشخيص آن در افراد مورد اتهام مشكل است. منابع اطلاعاتي جهت گردآوري ميزان شيوع سوء مصرف مواد نسبت به مواد طبيعي متفاوت است. روند 11 سال اخير( طي سال هاي 1999 لغايت 2009) نشان از اين دارد كه كشفيات مواد از نوع آمفتامين سالانه معادل 39 در صد درمقايسه با ساير انواع مواد مخدر در جهان افزايش داشته است. طبق اعلام دفتر مواد مخدر وجرم شناسی سازمان ملل ، تعداد مصرف كنندگان مواد مخدر جهان حدود 185ميليون نفر تخمين زده شده است كه از اين تعداد حدود 7 ميليون نفر مصرف كننده اكستازي، 13 ميليون نفر مصرف كننده هستند(میرزازاده،1384). بيشترين ركورد مصرف در سال2000 مربوط به آمفتامين ها مي باشد. دردهه گذشته روند قاچاق كشفيات اكستازي در بين سال هاي 1998-1990 چهار برابر شده است. دردهه 1980 قاچاق محرك هاي نوع آمفتامين به چند منطقه محدود مي گرديد و اقشار خاصي اين گونه مواد را مصرف مي كردند، به تدريج در دهه 1990 باشيوع مصرف مواد محرك در بين جوانان روند مصرف نيز به تمامي اقشار جامعه تعميم يافت. دربين كشورهاي اروپايي، بريتانيا بازار اصلي مواد محرك نوع آمفتامين است. محرك هاي نوع آمفتامین به عنوان داروهاي کاهش وزن عرضه می گردند و در بعضی مواقع بدون تجویز پزشک در اختیار متقاضیان قرار می گیرند. در سال هاي دهه 90 ساخت محرك هاي نوع آمفتامين تقريباً در كليه كشورهاي منطقه گسترش قابل ملاحظه اي يافت. توجه به اين نكته مهم است كه بعد ازحشيش، آمفتامين ها به لحاظ تعدادسوء مصرف كنندگان مقام دوم را درجهان كسب كرده است. امروزه مصرف اين دارو در بين دانش آموزان دبيرستاني و دانشجويان نيز رواج يافته است. در گزارش سال 2008 سازمان ملل متحد اعلان شده که در جهان حدود6/0%از افراد بین 15 تا 64 سال مصرف آمفتامین و حدود 0/2 درصد از همین گروه سنی مصرف اکستازی دارند (پور غلامی،1380،ص12). از سال 1990 تا سال 2007 مصرف محرك ها ( آمفتامین ) در سطح جهان ثابت بوده، ولی مصرف توهم زاها ( اکستازی) 2 برابر شده است (صفا وهمکاران،1385،ص32).

همه گير شناسي مواد مخدر، حوزه اي نسبتاً جديد ي است و شناخت سوءمصرف مواد مخدر به عنوان يك پديده، نمايانگر نياز به استمرار مطالعه و تحقيق در اين حوزه است. «تشخیص« وابستگي يا اعتياد به مواد و شناسايي گروه هاي تحت تاثير، عمدتا متكي به اطلاعات مربوط به معضلات و مشكلات نا شي از سوء مصرف مواد مخدر است. البته اكثر ارزيابي هاي جمعيت هاي خاص يا عمومي، شامل تدابيري كه منعكس كننده ي اين معيارها با شند، نيستند و خودشان را به نوع مواد مصرفي و تناوب مصرف در يك دور ه ي خاص زماني محدود مي كنند. همچنين با پيشرفت و توسعه ابزار بيولوژيكي و پزشكي، معيارهاي بهينه ي سنجش سوء مصرف كه ارزيابي هاي رفتاري وفيزيكي را با يكديگر تركيب مي كنند، امكان مطالعه دقيق تر شيوه هاي گوناگون سوء مصرف و وابستگي به مواد را فراهم مي آورند(قرباني و ياوري،1388،ص52 ).

در 5 سال اخير با ورود مواد مخدر صنعتي، الگوي مصرف مواد نيز در جامعه تغيير كرده است، با ورود مواد روانگردان جديد در چند دهه اخير در دنيا اين دسته از تركيبات شديداً مورد سوء مصرف قرار گرفته اند. سوء مصرف مواد توهم زا مانند اكستازي، و.. در راس آن ها آمفتامين ها، سونامي سو ء مصرف مواد روانگردان را تداعي مي كند. حال با توجه به مطالب فوق اين مهم كه در برنامه هاي اول، دوم و سوم توسعه از سال1369 تا 1383 هيچگونه توجهي به پديده مواد مخدر نشده بود و فقدان يك راهبردمنطقي براي برخورد با مواد مخدر و عدم اولويت توجه به موضوعات فرهنگي و پيشگيري از سوء مصرف مواد مخدر در برنامه هاي مبارزه با مواد مخدر كه منجر به رشد صعودي پديده ي مواد مخدر در طي سال هاي اخير شده كاملا روشن است كه تشتت آرا در ارائه آمار و ارقام مربوط به سوءمصرف مواد در اقشار مختلف،وجود داشته و اين امر به نوبه خود، مانع از برنامه ريزي صحيح در زمينه كاهش تقاضا و مبارزه با عرضه موادمخدر و روانگردان ها خواهد شد(صرامی وهمکاران،1391ص32).

چارچوب نظری

بنابر آنچه که بیان شد در موردپدیده مصرف قرصهاي روانگردان و اکستاسی در بین جوانان و نوجوانان براي شناخت کامل همه جانبه این ناهنجاري جدید اجتماعی، به آموزش وبالا بردن سطح اطلاعات وآگاهی افراد نیاز است. در این جا، از عوامل مختلف در زمینه های گوناگون که با توجه به اهداف تحقیق، ما در تبیین مساله کمک می کنند، استفاده شده است. می دانیم که متغیرهاي متعددي در گرایش افراد به اعتیاد (از هر نوع آن) تاثیر دارد و این متغیرها به دو بخش عمده یعنی عوامل فردي زیستی و جسمانی، روانی و اختلالات مربوط به شخصیت و منش) و عوامل محیطی (خانواده، محیط هاي نامناسب، وضعیت اقتصادي،اجتماعی و فرهنگی) تقسیم می شوند. همانطور که در بخش نظریه هاي مرتبط با انحرافات اجتماعی اشاره شد، هر یک از عوامل مذکور، داراي مبانی نظري و پژوهشی هستند که ارائه شده اند.لذا در این تحقیق با توجه به موضوع مورد پژوهش، می توان از نظریه انتقال فرهنگی (خرده فرهنگ ها) استفاده کرد. بدین شکل که براي مصرف قرص هاي روانگردان، یک نوجوان از طریق جریان ارتباطات اجتماعی با این پدیده آشنا می شود. بسیاري از افراد معتاد به قرص هاي اکس، دلیل مصرف این قرص ها و اعتیاد به آن را، معاشرت با دوستان ناباب و رفت و آمد به میهمانی هایی که این روزها، محل اصلی آغاز استفاده از می باشد، ذکر می کنند. هر چند که این امر به تنهایی نمی تواند علت مصرف قرص هاي اکستاسی باشد. چنانچه ساترلند عنوان می کند، می تواند یکی از دلایل مهم براي روي آوري به ناهنجاري هاي اجتماعی باشد. از طرف دیگر وقتی فرد در چنین مکان هایی قرار گرفت، بر اثر همنوایی با گروههاي همسالان و افراد حاضر در آنجا، براي اولین بار به مصرف قرصهاي شادي آور، روي می آورد. در واقع پس از آن است که یک یادگیري در این زمینه رخ میدهد. ضمن اینکه این افراد اگر در سنین نوجوانی باشند سعی دارند در نظر دیگران خود را بزرگ جلوه دهند و لذا یکی از نشانه هاي بزرگ شدن راحضور در چنین میهمانی ها و انجام تجربه هاي جدید از جمله مصرف قرصهاي روانگردان و اکستاسی می دانند. بدین ترتیب، از آنجایی که مصرف این قرصها، یک ناهنجاري اجتماعی محسوب می شود، این افراد به عنوان فردي منحرف به دیگران معرفی می شوند و این همان نظریه برچسب زنی است. نکته دیگر، عدم موفقیت بیشتر معتادان از هر نوع آن در کسب موقعیت هاي اجتماعی است. این افراد براي اینکه به نوعی خود را مطرح کنند، سعی دارند از راههاي دیگر خودنمایی کنند. آنان تضاد خود را با جامعه به صورت هاي انحراف و کجرفتاري نشان می دهند که این انحراف می تواند، مصرف قرصهاي اکستازي باشد. از سوي دیگر درباره نقش آگاهی و معرفت در شناخت ناهنجاري ها وانحرافات اجتماعی می توان از نظرات دورکیم در جامعه شناسی معرفت استفاده کرد. درباره میزان آگاهی هاي افراد جامعه، می توان با بهره از نظریه معرفت دورکیم، چنین فرض کرد که اگر مخرب بودن قرصهاي روانگردان براي جامعه اي امري بدیهی محسوب می شود، باید آگاهی هایی نیز در این باره ارائه شود. زیرا افراد جامعه وقتی باپدیده اي نو مواجهه می شوند و از طرفی می بینند که هیچ تبلیغ و اطلاع رسانی درباره آن نمی شود، خود به خود با آن مانوس می شوند. در این جاست که آن امر، در جامعه شیوع پیدا می کند. بنابر نظر دورکیم، حال این فرد وقتی می بیند که از سوي مسئولان جامعه نسبت به خطرات این قرص ها اطلاع رسانی نمی شود و هیچ هشداري داده نمی شود، لذا تصور بی ضرر بودن آن تقویت می شود.از سوي دیگر می توان با توجه به تاکید دورکیم، این نکته را هم در نظر گرفت که اوضاع و احوال مادي و تجربه افراد و پایگاه اجتماعی و طبقه آنان در جامعه، در شکل گیري معرفت و آگاهی شان از قرص هاي روانگردان نقش اساسی دارد. بدین ترتیب با در نظر گرفتن چنین چارچوبی است که می توان فرضیه هاي پژوهش را چنین طراحی کرد.

فرضیه هاي پژوهش

بین پایگاه اقتصادي و اجتماعی دانش آموزان و میزان شناخت آنان از قرص های اکستازي رابطه ی مثبت معناداری وجود دارد.
بین میزان آگاهی از قرص هاي اکستازی ،ونگرش دانش آموزان، رابطه ي منفی معناداری وجود دارد.
بين میزان آگاهي دانش آموزان از قرص هاي اکستازی و مصرف آن با رشته تحصيلي، سطح تحصيلات پدر و مادر، كسب اطلاعات بهداشتي ارتباط معنادار وجود دارد.
بین نگرش دانش آموزان نسبت به مصرف قرص های اکستازی و سن رابطه معنادار وجود دارد.
بین نگرش دانش آموزان نسبت به مصرف قرص های اکستازی و پایه تحصیلی رابطه معنادار وجود دارد.
بین نگرش دانش آموزان نسبت به مصرف قرص های اکستازی وکسب اطلاعات بهداشتی رابطه معنادار وجود دارد.
بين عملكرد دانش آموزان با وضعيت درآمد ماهيانه خانواده رابطه معنادار وجود دارد.
بين عملكرد دانش اموزان و داشتن دوستان مصرف كننده مواد مخدر و نيروزا رابطه معنا دار وجود دارد.
بين عملكرد دانش اموزان و و كسب اطلاعات بهداشتي( از اعضاي خانواده و كارشناسان بهداشتي) ارتباط معنادار وجود دارد.

روش: جامعه، نمونه و روش نمونه گيری

مطالعه حاضر توصيفي از نوع توصیفی-تحلیلی است. جامعه پژوهش راکلیه دانش آموزان سال تحصیلی1391-1390 مقطع متوسطه (9030 نفر)شهرکاشان تشكيل داده اند كه از ميان آنها بنابر فرمولهاي محاسبه جامعه آماري، در نهایت99 دانش آموز پسر و 81 دانش آموزدختر مورد سنجش قرار گرفتند.به صورت تصادفي با روش نمونه گيري خوشه اي تصادفي انتخاب شدند.

ابزار

براي سنجش میزان آگاهی و نگرش و عملكرد دانش آموزان نیز چندین شاخص در نظر گرفته شد. ابزار گردآوري داده ها، پرسش نامه ای مشتمل بر 4 بخش سؤالات مربوط به مشخصات جمعيت شناختي و عمومي دانش آموز، سؤالات مربوط به سنجش سطح آگاهي، سؤالات مربوط به نگرش و سؤالات مربوط به سنجش عملكرد دانش آموزان در خصوص پيشگيري از مصرف اكستازي بود.

جمع امتياز كسب شده از سؤالات مربوط به سنجش آگاهي دانش آموزان پس از نمره دهي به هرسؤال بر اساس بار ارزشي آن(از امتياز 1 تا 4)، حداقل صفر (0) و حداكثر 24 تعيين شده و در مبناي100%به 3 طبقه آگاهي خوب (از 80% به بالا)، متوسط (بين 80% تا%50) % و ضعيف (كم تر از50%) تقسيم گرديد . در بخش نگرش نيز جمع امتياز كسب شده از سؤالات مربوطه، پس ازنمره دهي به هر سؤال، حداقل صفر ( 0) و حداكثر 24 تعيين شده و در مبناي 100 درصد به 3 طبقه نگرش مثبت (از 80 % به بالا)، متوسط (بين 80 % تا 50 %) و منفي (كم تر از% 50) تقسيم گرديد . دربخش عملكرد جمع امتياز كسب شده، پس از نمره دهي به هر سؤال، حداقل صفر و حداكثر 19تعيين شده كه بر مبناي 100 % امتياز كسب شده به 3 طبقه عملكرد خوب (از 70 % به بالا )،عملكرد متوسط (بين 70 % تا 50 %) و عملكرد ضعيف (كم تر از 50 %) تقسيم گرديد . جهت تعيين پايايي سؤالات پايايي، از روش آلفاي كرونباخ، استفاده شد كه با ميزان% 87 مورد تأييد قرار گرفت. جهت تعيين روايي، از روش روايي محتوي استفاده شد كه بدين منظور پرسش نامه ها دراختيار چند نفر از اساتيد دانشگاه قرار داده شد و روايي محتوايي آن مورد بررسي قرار گرفت. پس از گردآوري داده ها، از آمار توصيفي و آمار استنباطي، شامل آزمون هاي خي دو و پيرسون، در تجزيه و تحليل استفاده گرديد.

بحث و نتيجه گيری

نتايج اين تحقيق نشان مي دهند كه بين آگاهي و رشته تحصيلي آزمودني ها ارتباط معنادار وجود دارد و بيش ترين درصد دانش آموزان رشته تجربی از آگاهي بالاتري برخوردارند . رمضان خاني و همکاران (1382) نيز در پژوهش خود نشان دادند كه بين رشته تحصيلي و آگاهي دانش آموزان دبيرستان هاي دولتي شهر تهران از ايدز ارتباط معني دار وجود دارد و بالاترين امتياز آگاهي كسب شده مربوط به گروه رياضي فيزيك مي باشد. اين يافته ضرورت گنجانيدن مباحث مرتبط با معضل اعتياد و آگاه سازي دانش آموزان در كتب درسي كليه رشته هاي نظري را بيش از پيش روشن مي سازد. يافته ها نشان دادند كه بين آگاهي و سطح تحصيلات پدر آزمودني هاي مورد مطالعه ارتباط معني دار وجود دارد. نجومي وهمکاران(1382) منصوريان و همكاران (1385)نيز در مطالعه خود نشان دادند كه بين تحصيلات پدر و ميزان آگاهي از اكستازي رابطه معني دار وجود دارد. در تحقيق رضايي و نجمي نوري (1385) نتایج نشان داد كه بيش ترين درصد آزمودني هاي مورد پژوهش (9/54%) مشكلات خود را با مادرشان مطرح مي كنند از اين رو سطح تحصيلات و ميزان آگاهي بالاي مادر از انواع مواد مخدر از جمله اكستازي مي تواند منجر به افزايش سطح آگاهي نوجوانان شود. يافته ها نشان دادند كه ارتباط معني دار بين استفاده از راديو و تلويزيون و كتاب و مجلات به عنوان منابع كسب اطلاعات بهداشتي و سطح آگاهي وجود دارد. در مطالعه اي كه از سال 1969 تا1999 توسط دنهامو پرلانجام پذيرفت نيز نشان داده شد كه استفاده از راديو و تلويزيون و سپس روزنامه و مجله مهم ترين منابع كسب اطلاعات بهداشتي در زمينه مواد مخدر بوده اند (دنهام و پرل، 2000). با توجه به اين يافته ها به نظر مي رسد آموزش از طريق رسانه هاي همگاني خصوصاً راديو و تلويزيون به خاطر دسترسي بيش تر، نقش بيش تري نسبت به ساير منابع در آگاهي جامعه از جمله جوانان دارد كه با ارتقاي كميت و كيفيت برنامه هاي آموزشي،به خصوص در اوقات مناسب شبانه روز كه رسانه هاي سمعي و بصري مخاطب بيش تري دارند مي توان تأثير قابل توجهي بر آگاهي جامعه گذاشت. يافته هاي اين مطالعه نشان دادند كه بين سن و پايه تحصيلي دانش آموزان با نگرش رابطه معني دار وجود دارد. منصوريان و همكاران(1384) نيز به نتيجه مشابهي دست يافتند. در اين تحقيق ميان منابع مختلف، تنها بين استفاده از اعضاي خانواده جهت كسب اطلاعات بهداشتي و نگرش، رابطه معني دار وجود داشت. پژوهشگر تصور مي كند از آ ن جا كه نگرش بار عاطفي دارد، از اين رو،دانش آموزاني كه از اعضاي خانواده خود كسب اطلاعات بهداشتي مي كنند نگرش منفي تري نسبت به مصرف اكستازي دارند.اين مطالعه نشان داد كه بين وضعيت درآمد ماهيانه خانواده و نحوه عملكرد دانش آموزان ارتباط معني دار وجود دارد. چوراپچيوگلو و اوگل (2004)در مطالعه خود رابطه معني دار بين مصرف اكستازي و درآمد خانواده پيدا كردند، به عبارت ديگر در خانواده هايي كه سطح درآمد بالاتري داشتند بيش از سايرين اكستازي مصرف مي شد كه اين ارتباط با توجه به گران بودن قرص ها دربرخي از جوامع قابل توجيه است. در مطالعه ميشلي و فورميگوني (2008) رابطه معني داري بين وضعيت اقتصادي اجتماعي آزمودني ها و عملكرد آنان ديده نشد و مي تواند گوياي اين واقعيت باشد كه در عصر كنوني تمام طبقات اجتماعي در معرض خطر هستند.يافته هاي اين تحقيق نشان دادند كه بين استفاده دوستان دانش آموزان مورد مطالعه از مواد مخدرو نحوه عملكرد آزمودني ها ارتباط معني داري وجود دارد. مولوي و رسول زاده ( 1383 ) و نوروزي وهمکاران ( 1385 ) نيز نشان دادند كه مهم ترين عامل در گرايش فرد به مصرف قرص اكس، همنشيني با دوستان است .

پژوهشگر معتقد است، از ارتباط اين دو متغير، يعني مطالعه در اوقات فراغت و نحوه عملكرد دانش آموزان مي توان در جهت برنامه ريزي مناسب براي آموزش بهتر نوجوانان از طريق كتب و جزوات آموزشي بهره جست. نتايج مطالعه حاضر حاكي از آن است كه آگاهيِ بيشترين درصد نوجوانان شهرکاشان در خصوص مصرف اكستازي در سطح نسبتا پایین است.

از اين رو، ضرورت بررسي هاي بيشتر و مداخله مسؤلان در امر برنامه ريزي مناسب در جهت بالا بردن سطح دانش نوجوانان بيش از پيش روشن مي شود. در اين راستا، پرسنل كادر بهداشت و درمان با همكاري آموزش و پرورش، مديران مدارس، معلمان و مربيان بهداشت و ساير ارگان هاي دخيل در پيشگيري از سوء مصرف مواد مانند ستاد مبارزه با مواد مخدر با بهره گيري از برنامه هاي ملي و غربالگري رفتارهاي پرخطر دانش آموزان مي توانند اقدامات مناسبي مانند برگزاري جلسات مشاوره و آموزش در سطوح مختلف براي دانش آموزان و والدين آنها در جهت آموزش رفتارهاي صحيح بهداشتي وخطرات مواد مخدر، طراحي جزوات آموزشي براي گرو ه هاي مختلف سني در معرض خطر به منظور توسعه سطح آگاهي جامعه، ارائه پيشنهاد ساخت برنامه هاي آموزشي مناسب در رسانه هاي عمومي جهت والدين و دانش آموزان براي شناخت انواع مواد مخدر و عوارض آنها و برنامه ريزي مناسب در جهت ارتباط بيش تر دانش آموزان با مراكز و پرسنل بهداشتي درماني به منظور كسب اطلاعات صحيح بهداشتي، را انجام دهند.

منابع

-آبا دینسکی، هوارد.(1384). مواد مخدر، نگاهی اجمالی. ترجمه محمدعلی زکریایی. تهران: نشر جامعه و فرهنگ
-آبايان، شيوا. (1384). اكستازي و اثرات زيان بارآن. فصلنامه علمي آموزشي اداره كل مشاوره و مددكاري اجتماعي ناجا، شماره 14 و 13،60-50.
-اله وردي پور، حميد؛ فرهادي نسب، عبداله؛ بشيريان، سعيد و محجوب، حسين. (1386). الگو و علل گرايش جوانان به سوء مصرف مواد، مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني يز د، دوره پانزدهم، شماره چهارم،ص42-35.
-اله وردي پور، حميد. (1385). كاربرد تئوري هاي برانگيزاننده ترس در پيشگيري از سوءمصرف مواد بين دانش آموزان پسر دبيرستان هاي تهران، مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني.
- بارونی، شعله.(1390). بررسی سن شروع مصرف اکس در کافی شاپهاي مناطق 1 تا 5 تهران ، روزنامه جام جم ، تهران. 7 اردیبهشت.
-باروني، شعله . (1385). بررسي مصرف اكستازي در بين جوانان 25-15سال مراجعه کننده به کافی شاپ هاي پنج منطقه تهران، مجله دانشكده پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي تهران، دوره 65 ، شماره. 11 ص49- 54.
-بوالهري، جعفر؛ طارميان، فرهاد؛ پيروي، حميد و قاضي طباطبايي، محمود. (1385). شيوع شناسي مصرف مواد در ميان دانشجويان شهر تهران و بررسي عوامل خطر و حفاظت كننده. نگاهي به مهمترين يافته هاي پژوهش دفتر مشاوره دانشجويي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري و جهاد دانشگاهي،ص8-1.
- بهرامي، احسان. (1383). اعتياد و فرآيند پيشگيري، تهران: انتشارات سمت.
-پرويزي، سرور؛ احمدي، فضل الله و نيكبخت نصرآبادي، علي رضا (1383).. اعتياد از نگاه نوجوانان : يك، پژوهش كيفي. انديشه و رفتار، سال دهم ، شماره 3،ص.250-257
- پور غلامی، پریو. (1380). مطالعه میزان آگاهی و رابطه آن با نگرش دانش آموزان دبیرستان نسبت به اعتیاد مواد مخدر در تهران . پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی ایران
-تقي زاده، فاطمه. (1385). بررسي عوامل زمينه ساز نگرشي، شخصيتي و خانوادگي در گرايش نوجوانان ساري به مصرف اكستازي. مجموعه خلاصه مقالات همايش ملي اكستازي دانشگاه آزاد اسلامي واحد آستار.
حاجي رسولي، مسعود ( 1389 ). بررس ي دور هاي الگوي مصرف مواد ا عتيادآور در معتادين درمان جوي مراكز درمان در سطح استان تهرا ن. مركز پژوهش، مطالعات و آموزش ستادمبارزه با موادمخدر رياست جمهوري.
-حسيني، شيوا و فقيهي، علي(1384). شناخت و بررسي عوامل اعتياد جوانان و نوجوانان به مواد مخدر، ماهنامه طبيب مردم سال ششم ، شماره 55+ص1،38.
-حسينيان مقدم، حسين؛ فرنقي، فريبا؛ سرجمعي، سعيده و زيرك زاده، هاتف.(1384).ميزان آگاهي دانشجويان پزشكي مقطع كارورزي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي در مورد اكستازي . مجله علمي پزشكي قانوني، دوره 11 ، شمارة 3ص131-128.
-حيدرنيا، عليرضا. (1382). فرآيند آموزش بهداشت، تهران: انتشارات نصر زماني.
-دهقاني، خديجه. (1383). جوانان وسوء مصرف اكستازي و..، خلاصه مقالات سومين همايش سراسري اعتيا د. يزد، بهمن .1383
-ذکریایی،محمدعلی(1388).تصاویر مرجع مواد اعتیاد آور.تهران:جامعه وفرهنگ
-ذکریایی،محمدعلی(1389).تحلیلی بر روند مصرف موادروان گردان،شیمیایی وصنعتی کشور.تهران:جامعه وفرهنگ.
-ذوالفقاری،میترا وحکمت،مانا(1387))آگاهي، نگرش و عملكرد دانش آموزان در خصوص پيشگيري از مصرف اكستازي .
-رحيمي موقر، آفرين(1385). مطالعه مروري وضعيت مصرف مواد در دانشجويان كشور، پايش، سال پنجم، شماره دوم، ص:104-83
-رمضان خاني، علي؛ رستمي، سوسن و شكرالله، الهه(1382). بررسي ميزان آگاهي و نگرش دانش آموزان دبيرستان هاي دولتي شهر تهران از ايدز. مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني شهيد صدوقي يزد، سال يازدهم، ضميمه شماره اول.ص47-42.
- سايت تخصصي پزشكي طب مكمل و متافيزيك» اكستازي چيست؟ « (9شهریور1385)تاریخ دسترسی به منبع 11 بهمن 1385 ، سايت اينترنتي http://iranhealers.ir/modules.php?name=News&file=article&sid=1845:
-سعیدي، حسن (1382) بررسی شیوه هاي مدیریتی کنترل مواد مخدر و ارزیابی میزان آگاهی جوانان از سوء مصرف مواد مخدر پایان نامه کارشناسی .ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی. واحد علوم تحقیقات
-سلطاني نژاد، كامبيز؛ قانع، طلعت و بهمنش، يسنا (1385).. اكستازي . تهران : وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، معاونت غذا و دارو، 8 و 11
-سيدفاطمي، نعيمه. (1387). مهارت قاطعيت و مصرف اكستا زي در بين نوجوانان، مجله اصول بهداشت رواني ،دوره دهم، شماره40،ص55-40.
-صديق سروستاني، رحمت اله ( 1382 ). بررسي وضع موجود سوء مصرف مواد مخدر در بين دانش آموزان كل كشو ر. معاونت تربيت بدني و تندرستي وزارت آموزش و پرورش جلدهاي اول، دوم و سوم.
- صرامي ، حميد، قرباني ، مجيدو مينوئي، محمود (1391)بررسي چهار دهه تحقيقات شيوع شناسي اعتياد در ايران فصلنامه اعتياد پژوهي سوءمصرف مواد، سال هفتم، شماره بيست و ششم، تابستان1391.ص52-29.
-صفا،میترا،ساکی، ماندانا ، طراحی ، محمد جواد و محقق،پگاه(1385). بررسی مقایسه اي آگاهی و نگرش دانش آموزان مقطع متوسطه نسبت به اکستازي در مناطق آسیب خیز و غیرآسیب خیز شهر خرم آباد در سال1385. فصلنامه علمي پژوهشي دانشگاه علوم پزشكي لرستان. یافته / دوره یازدهم / شماره 1 / بهار 88 / مسلسل39.
-صیانتی،کاظم.(1380) .داروهاي تو هم زا و مساله اعتیاد و اثرات فردي و اجتماعی آن پایان نامه دکترا، تهران : دانشکده داروسازي دانشگاه
- ظهرابی، مجید.(1385). لذتی زودگذر، عوارضی شدید و ماندگار، رشت: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان گیلان.
-علي محمدزاده، خداداد.(1383). اكستازي، تهران: انتشارات فردوس.
-فرهود، داريوش و عدالت، بانو. (1385). اكستازي . فصلنامه بهداشت جها ن، سال نوزدهم، شماره اول،ص 3 و 4 و 7.
- فیض زاده،؟.(1382). میزان سرایت استفاده از قرصهاي روان گردان. پایان نامه دکترا. تهران: اداره پیشگیري و امور اعتیاد سازمان بهزیستی کشور.
-قرباني، مجيد و ياوري، امير حسين ( 1388 ).. همه گير شناسي سوء مصرف مواد: مهم ترين ركن رويكرد كاهش تقاضا و مقدمه اي بر برنامه ريزي هاي پيشگيري از اعتياد نخستين كنگره پيشگيري از سوء مصرف مواد اسفند ماه ،دانشگاه علوم بهزيستي وتوانبخشي.
- قوامی، نسرین.(1385). جامعه شناسی انحرافات، قرصهاي اکستاسی، مجله علوم اجتماعی،شماره 14
-كلدي، عليرضا؛ رهگذر، مهدي؛ نوابخش، مهرداد؛ جمشيدي، مريم.(1387). ميزان آگاهي دانش آموزان دبيرستاني منطقه 9 تهران از اثرات قرص ها ی اكس، توانبخشي، دوره نهم، شماره سوم و چهارم، ص: 68-63.
--لطیفی، غلامرضا ،مریم جمشیدي. (1390). سنجش سطح آگاهی نوجوانان از عوارض اصلی قرصهاي روانگردان مطالعه موردي بر روي دانش آموزان دبیرستانی تهران منطقه 9.مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال سوم/شماره چهارم/پاییز.ص33-23
-منصوريان، مرتضي؛ پاشايي، طاهره و شجاعي راد، داوود.(1385). بررسي آگاهي و نگرش دانشجويان كوي علوم پزشكي تهران درباره قرص هاي اكستازي. همايش ملي اكستاز ي: آستارا.
-مولوي، پرويز و رسول زاده، بهزاد. (1383). بررسي عوامل مؤثر در گرايش جوانان به مصرف مواد مخدر . ، فصلنامه اصول بهداشت رواني، سال ششم، شماره 21 و 22ص.49-55
- میرزا زاده، شیرین.(1384). بررسی آثار سوء اعتیاد به ماده شادي آور اکستاسی در میان جوانان. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
-نارنجي ها، هومان؛ رفيعي، حسن؛ باغستاني، احمدرضا؛ نوري، رويا؛ غفوري، بهاره؛ سليمان ي نيا،ليلا و شيرين بيان، پيمانه ( 1387 ). ارزيابي سريع وضعيت سوءمصرف و وابستگي به مواد درايران . معاونت پژوهشي دانشگاه علوم بهزيستي و توانبخشي .
-نجومي، مرضيه؛ شجاعي، حسن و عامريان، محمدعلي(1382). آگاهي دانش آموزان دبيرستاني شهر تهران درباره ايدز در سال 1381 مجله پژوهشي حكيم، دوره ششم، شماره سوم،ص 46-41.
-نوروزي گودرزي، مهدي و ذاكري المشيري، محمدجواد . (1385). بررسي نگرش دانشجويان نسبت به مصرف قرص اكستازي. مجموعه خلاصه مقالات همايش ملي اكستازي دانشگاه آزاد اسلامي واحد آستارا،. 67
- -نوري، رويا؛ رفيعي، حسن؛ نارنجي ها، هومان؛ باغستاني، احمد رضا؛ كيومرثي، عليرضا؛ ديلمي زاده، عباس؛ اكبريان، مهدي و قادري، صلا ح الدين ( 1389 ). بررسي روند مصرف موادمحرك در شهر تهرا ن. موسسه داريوش با همكاري جمعيت خيريه تولد دوباره و د فتركنترل مواد مخدر و جرائم سازمان ملل متحد.
-وزیریان، محسن.(1388). آمار جدید اعتیاد در ایران، روزنامه شرق، تهران. 18 مهر.
-هاوکینز(1384). مواد مخدر، نگاهی اجمالی. ترجمه محمدعلی زکریایی. تهران: نشر جامعه و فرهنگ
-ياسمي، محمد تقي و شاه محمدي، داود ( 1382 ). گزارش پژوهش هم هگير شناسي سو ءمصرف مواد در جمهوري اسلامي ايرا ن، معاونت سلامت، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي، ستاد مبارزه با مواد مخدر و كنترل مواد مخدر و جرائم سازمان ملل متحد.
-Denham Wright J, Pearl L. (2000). Experience and knowledge of young people regarding-
Illicitdrug use, 1969 – 99. Addiction, 95(8), 1225-1235.
-Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, attitudes, intention and behavior: An introduction to
theory and research, Reading, MA: Addison-Wesley.
-Gerrard, M. & Gibbons, F. X. (2006). A theory-based dual-focus alcohol intervention for preadolescents: the Strong African American Families Program, Psychol Addict
Behav, Vol, 20. No, 2. PP:185-95
- Good, Erica(1998). Nerve Damage to Brain linked to Heavy was of Ecstasy Drug. Newyork Times ,october 30:22.
-Kalian H. (2001). The pharmacology and toxicology of "Ecstasy" (MDMA) and related drugs. CMAJ; 165(7):917-928.
-Khios, T. & Koyama, H. (2007). Evaluation of drug abuse prevention program by utilizing of CD-ROM material, J Sch Health, Vol, 3. PP: 7-14.
-Huckleberry, M.; Wilson, D.; Winkelstein, M.; Kline, N. (2003). Nursing care of infants and- children, St, Louis: Mosby, PP: 831-884.
- Measheri N, Miri MR, MashreghiMoghadamJ R, Eslami MR. The study ofthe degree of awareness and attitude ofBirjand university ‘s students towardsEcstasy in 1383-84.The first congress of
high risk behavior, Isfand 2004-2005: 91 (In Persian).
.
-Michel D, Formigoni M.L. (2004).Drug use by Brazilian students: association with family, psychosocial, health, demographic and behavioral characteristics. Addiction, 99. 570-578
-Morris, M.G., & Dillon, A. (1997). How user perceptions influence software use. IEEE Software, 14 (4), 58-65.
-Nichols, A. (2006). The Influence of a school-based substance abuse prevention program in reducing smoking among sixth grade African American students in Louisiana,http://etd.lsu.edu/docs/available/etd-11092006-201044/unrestricted/alannichols dissertation .pdf (Accessed September 2009).
-Rassool, G. H. & Rawaf, S. (2008). Predictors of educational outcomes of undergraduate nursing students in alcohol and drug education, Nurse Educ Today, Vol, 28. No, 6.
PP:691-701.
-Yasini M, Por Movahed Z, Mohiedin M.The survey of the students’ degree and theperformance from psycho therapeuticdrugs and opium In Yazd Azad universityThe first congress of high risk behavior,Isfand 2004-2005: 24

نویسندگان:

جواد ناصح، کارشناس ارشد روانشناسی، مدرس دانشگاه فرهنگیان

فرح دخت چینی،کارشناس ارشد روان شناسی، مشاور، مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان

هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر